मल्लारि खंडोबा माहात्म्य
ग्रंथ - पोथी > इतर ग्रंथ पोथी Posted at 2018-12-09 15:01:28
श्रीमल्लारिमहात्म्य
अध्याय पहिला
मणिमल्लमर्दन जगदीश्वर । चिच्छक्तिमहालसाप्रियकर ।
ब्रह्मानंद जगदाधार । निर्विकार जगद्गुरु ॥ १ ॥
सायुज्यतुरंगीं विराजित । दिव्य ज्ञानखड्ग करीं झळकत ।
बोधत्रिशूळ प्रतापवंत । सद्विवेक सत्य डमरू तो ॥ २ ॥
निजामृतें भरलें पाणिपात्र । जो सुहास्यवदन शतपत्रनेत्र ।
जो दुष्टदमन चारुगात्र । लीला विचित्र तयाची ॥ ३ ॥
मुमुक्षु ज्ञानी चतुर पंडित । तयांप्रति श्रीधर विनवित ।
मणिमल्लमर्दन आमुचें कुळदैवत । तयांचे चरित परिसा आतां ॥ ४ ॥
जो अवतरला कैलासवासी । प्रतापार्क प्रेमपुरविलासी ।
सनत्कुमारादि महाऋषी । कथा दिननिशीं गाती ज्याची ॥ ५ ॥
तडिदंबरें तेजाळ झळकतीं । कीं उदया आला किशोरगभस्ती ।
तुहनगिरिनंदिनी भागीरथी । दोघी शोभती दोहींकडे ॥ ६ ॥
कलधौतप्रभेहून प्रबळ । उधळे भावहरिद्राचूर्ण तेजाळ ।
तिणें उर्वी आणि निराळ । आनंदमय शोभले ॥ ७ ॥
ब्रह्मांडपुराणीं नि:सीम । सत्यवतीह्रदयरत्नें उत्तम ।
कथिलें मणिमल्लमर्दनमाहात्मय । तें सप्रेम परिसिजे ॥ ८ ॥
कैलासशिखरीं अपर्णा । पुसती जाली भाळलोचना ।
जगद्वंद्या पंचवदना । पुरातना परमेश्वरा ! ॥ ९ ॥
क्षेत्रांत क्षेत्र कोणतें विशेष?' । यावरि बोले व्योमकेश ।
कृतयुगीं मनु ऋषिविशेष । परि बलहीन श्रीहीन जाला ॥ १० ॥
तो हिंडतां घोर कांतार । पूर्वपुण्यें भेटले सनत्कुमार ।
तिहीं त्याप्रति कथिलें हें चरित्र । सर्व ऎश्वर्य देणार जें ॥ ११ ॥
पूर्वीं धर्मपुत्र सत्यसुजाण । तपस्तेजें जेविं चंडकिरण ।
मणिचूळपर्वती राहून । तप दारुण आचरती ॥ १२ ॥
मणिचूळपर्वत शोभिवंत । नाना वृक्षीं विराजत ।
सदा सफळ गगनभेदित । माजीं आदित्यकिरण न दिसे ॥ १३ ॥
मलयागर कृष्णागर चंदन । सुवासें भरलें सर्व वन ।
जैसे सत्पुरुषाचे गुण । न सांगतां प्रकट होती ॥ १४ ॥
आम्रवृक्ष पाडा भाले । टपटपा टाकिती पक्वफळें ।
जैसे उदार मनींचे कोवळे । धनदानें वर्षती ॥ १५ ॥
मयोरें चातकें बदकें । कस्तुरीकुरंग जवादिबिडाळकें ।
खेळतीं, जैसे निजसुखें । विरक्तपुरुष विश्रांतिवनीं ॥ १६ ॥
राजहंस चातक कोकिळा । निजछंदें बोलती स्वलीला ।
तें वनींचें सुख पाहता डोळां । तटस्थ होती सुरनर ॥ १७ ॥
ऎसा तो मणिचूळ पर्वत । अग्निहोत्री महाराज पंडित ।
कुटुंबांसहित ऋषि समस्त । आश्रम करून तेथ असती ॥ १८ ॥
आंगीं उमटतां दिव्यज्ञान । प्राक्तनभोगें ये संसारविघ्न ।
तेंवि मणिमल्ल सेना घेऊन । मृगयामिसें तेथ आले ॥ १९ ॥
परमविक्राळ दैत्य दारुण । सुर-भूसुर-पीडक दुर्जन ।
विध्वंसित चालिले वन । गो-द्विज-हनन करिती बहु ॥ २० ॥
जैसें मर्कटीं केलें मद्यपान । भूतसंचार वरि वृश्चिकदंशन ।
मग ते पर्वतीं अन्योन्य । तेंवि दुर्जन दैत्य ते ॥ २१ ॥
कुंडवेदिका विध्वंसून । यज्ञपात्रें टाकिती जाळून ।
मांस मद्य आणून । भक्षून उच्छिष्ट विखरिती ॥ २२॥
मनुष्यप्रेतखंडें आणून । कुंडांत टाकिती प्रेत्नेंकरून ।
द्विज जाती आश्रम टाकून । त्यांस धरून बांधिती वृक्षीं ॥ २३ ॥
पतिव्रतांस बळेंचि धरिती । त्या तत्काळचि प्राण सोडिती ।
एकी दीर्घस्वरें हाका देती । पितापतिबंधुनामें ॥ २४ ॥
ब्रह्मचारी वनस्थ मस्करी । स्वस्थानें सांडून पळती दुरी ।
जैसा वोणवा पेटतां कांतारीं । अंडज जाती अन्यस्थळा ॥ २५ ॥
विप्रकन्या घेऊन सर्व । तेथून गेले दुष्ट दानव ।
तेणें दु:खें ते भूदेव । तळमळती, तें न वर्णवे ॥ २६ ॥
गिरिकंदरीं लपती विप्रोत्तम । म्हणाल, 'शापून केले कां न भस्म?'
तरी तप केलें जें नि:सीम । त्यास क्षय होईल कीं! ॥ २७ ॥
प्रजा पीडतां बहुत । उर्वीवरी जाला आकांत ।
दैत्यां भेणें समस्त । घोर कांतारीं विवरीं दडती ॥ २८ ॥
मग सर्व प्रजा ऋषि मिळोन । पाकशासनास गेले शरण ।
शक्रे सर्व विप्रांस नमून । आसनीं बैसवून पूजिलें ॥ २९ ॥
शोकें विव्हळ जाले ब्राह्मण । म्हणती, 'मणिमल्लीं पीडिलें दारुण' ।
वासवें समस्त ऎकून । म्हणे, 'दुर्जन माजले ॥ ३०॥
ब्रह्मवरें मत्त जालें । इहीं एक अंगुष्ठावरी तप केलें ।
हे मज नाटोपती वहिले । बहु प्रयत्न करितांही ॥ ३१ ॥
आतां वैकुंठ पुरविलासी । इंदिरावर क्षीराब्धिवासी ।
भक्तवत्सल ह्रषीकेशी त्यापाशी जाऊं चला' ॥ ३२॥
मग त्रिदशांसहित वासव । सवें प्रजा ऋषि घेऊन सर्व ।
वैकुंठपीठिंचा राव । जवळीं केला प्रेमभरें ॥ ३३ ॥
तें पाहतां वैकुंठनगर । अवघे चतुर्भुज पीतांबरधर ।
शंकचक्रादि चिन्हीं सुंदर । हरिरूप समान ते ॥ ३४ ॥
श्रीवत्सलांछनविरहित । विष्णुस्वरूप सर्व भक्त ।
सगुण सायुज्यता प्राप्त । बहुत जन्में तप करितां ॥ ३५ ॥
तेथ नाहीं द्वंद्वदु:ख। तेथ नाहींत कामक्रोधादिक ।
तेथिंचें ब्रह्मानंदसुख । अनुभविये जाणती ॥ ३६ ॥
जेथ निर्विकल्प वृक्षांचे वन । सुधारसाहून कोटिगुण ।
ते स्थळींचें गोड जीवन । ब्रह्मादिकां दुर्लभ तें ॥ ३७ ॥
क्षुधा तृषा मोह शोक पाहीं । इच्छा कल्पना भ्रांति सर्वही ।
यांची वार्ता तेथ नाहीं । वर्णूं काय एकमुखें ॥ ३८ ॥
असो, देव ऋषी प्रजानन । पावले तेव्हां वैकुंठभुवन ।
जयजयकार करून । लोटांगणें घालिती ॥ ३९ ॥
त्रिभुवन सौंदर्य एक होऊन । ओतलें हरिस्वरुप सगुण ।
कीं ब्रह्मानंदसुख संपूर्ण । श्रीमुखावरि रूपा आलें ॥ ४० ॥
घनश्याम पीतांबरधर । सच्चिदानंदतनु निर्विकार ।
जेथ नसती षड्विकार । षड्गुणैश्वर्यसंपन्न जो ॥ ४१ ॥
कर्तृत्व भोक्तृत्व नियंतृत्व । विभुत्व साक्षित्व सर्वज्ञत्व ।
यश:श्रीकीर्तिऔदार्यमंडित । वैराग्य विज्ञान सर्व तेथ ॥ ४२ ॥
कोटिमनोजतात भगवंत । अर्धांगी भार्गवी विराजत ।
सजळघनीं चपला झळकत । तैशी शोभत जगन्माता ॥ ४३ ॥
स्कंदतातभूषणशत्रु जाण । पुढें उभा सदा कर जोडून ।
पूर्व उत्तर मीमांसा वेद संपूर्ण । पक्षांतून ध्वनि गर्जती ॥ ४४ ॥
यालागीं छंदोगाम । तारक्षास बोलिजे नाम ।
ज्याचे स्वरूप वर्णिती निगम । चतुर्भुज हरिरूप तो ॥ ४५ ॥
चारी वेद बंदीजन विशेष । वर्णिती श्रीहरीचें निर्दोष यश ।
षट्शास्त्रें पुराणें अष्टादश । दूर उभीं कर जोडूनी ॥ ४६ ॥
इंद्र अग्नि यम नैऋत्य वरुण । वायु कुबेर ईशान ।
अष्टकोनी बद्धांजुळीपूर्ण । दिक्पाळ उभे असती ॥ ४७ ॥
ऎसा महिमा वर्णिता । कोटी वरुषें न सरे सर्वथा ।
श्रुतिस्मृतींचा खाले माथां । वर्णूं जाता जगदीश्वर ॥ ४८ ॥
निरभिमान होऊन । देव ऋषि करीत स्तवन ।
'हे इंदिरावर पद्मनयन । हे भक्तजनकुलिश-पंजर तूं ! ॥ ४९ ॥
हे मधुमुरनरककैटभभंजन । हे शंबररिपु हरमानसरंजन ।
हे, मंदरगिरिधर पीतवसन । ब्रह्मानंदा जगद्गुरो ! ॥ ५० ॥
हे गजमर्दन गजेंद्रोद्धारण । हे कमलोद्भवजनक जनार्दन ।
हे जगद्वंद्य जगरक्षण । यज्ञपाळण यज्ञपुरुषा ! ॥ ५१ ॥
हे दशावतारचरित्रचालका । हे मधुकैटभरिपो सर्वात्मका ।
हे अनंतशयन अनंतवेषधारका । आदिपुरुषा अभेदा!' ॥ ५२ ॥
ऎसें देवी स्तवन करून । सांगती, 'मणिमल्लांनीं गांजिलें दारूण' ।
यावरि जगद्गुरु सुहास्यवदन । बोलता जाला त्यांप्रती ॥ ५३ ॥
म्हणे, 'मममानससरोवरमराळ । जो कर्पूरगौर गोक्षीरधवळ ।
त्याच्या हातें ते परमखळ । मणिमल्ल संहारती' ॥ ५४ ॥
मग समस्तांस घेऊन श्रीकरधर । कैलासाप्रति चालिला मुरहर ।
तो मणिमयगिरिवर प्रभाकर । कोटि दिनकर प्रकटले जेवीं ॥ ५५ ॥
सकळ ज्योतिर्मय शिवसदन । मणिमय नग शुभ्र वर्ण ।
तैसा नंदिकेश्वर बळगहन । चंडकिरणप्रभेऎसा ॥ ५६ ॥
शुभ्रमंडप सिंहासन शुभ्र । वरि दैदीप्यमान कर्पूरगौर ।
मस्तकीं स्वर्धुनी सकुमारा । शुभ्रवर्ण झळकतसे ॥ ५७ ॥
शुभ्र जटा शुभ्र चंद्र भाळीं पूर्ण । कर्णीं शुभ्र कुंडलें दैदीप्यमान ।
शुभ्र विशाळ नेत्र आकर्ण । पंचवदन त्रिलोचन जो ॥ ५८ ॥
सर्वांगीं शुभ्र विभूति चर्चिली । पंच मुगुटांची प्रभा पडली ।
माळा शोभत शुद्ध श्वेतोत्पळीं । शुभ्र सुमनहार झळकती ॥ ५९ ॥
शुभ्र व्यालभूषणें झळकतीं । त्यांचे शिरीं शुभ्र मणि वोप देती ।
श्वेतगजचर्माची दीप्ती । शार्दूलचर्म शुभ्रचि तें ॥ ६० ॥
शुभ्र चिरें शुभ्रचामरें । वरि भक्त वारिती स्नेहादरें ।
हर हर शिवनामगजरें । दास गर्जती क्षणक्षणीं ॥ ६१ ॥
कमलोद्भवजनकसहोदरी । सजलजलदवर्ण सुंदरी ।
तुहिनधराधरप्रियपुत्री । वेदशास्त्रीं वर्णिली जे ॥ ६२ ॥
जिचिया अंगुष्ठावरुनि देखा । ओवाळाव्या अष्टनायिका ।
जिचें स्वरूप पाहतां कामांतका । धणी न पुरे सहसाही ॥ ६३ ॥
जिचिया मुखमृगांकावरून । ओवाळावे कोटि मीनकेतन ।
अंबुजसंभव पाकशासन । त्याचेनि स्वरूप ऎसें न करवे ॥ ६४ ॥
जे जगदंबा मुरहरभगिनी । ओतिली इंद्रनीळकीळ गाळुनी ।
मृगमीनखंजन लोचनांवरुनी । सांडणें करुनि टाकावे ॥ ६५ ॥
दंततेज पडतां मेदिनीं । पाषाण होती महामणी ।
जिचा मुखमृगांक देखोनी । देवललना पाहती खाले ॥ ६६ ॥
असो, ऎसा शक्तीसह कैलासनायक । देखोनि सकळ वृंदारक ।
जोडुनियां निजहस्तक । स्तवन करिती प्रीतीनें ॥ ६७ ॥
'जय जय हरिचित्तसागरउल्हासचंद्रा । निजजनमानसचकोरआल्हादकरा ।
मायाचक्रचालका परमोदार । ब्रह्मानंदा जगद्गुरो ! ॥ ६८ ॥
अपर्णानयनाब्जविकासकभास्करा । षडास्यजनका यक्षपतिप्राणमित्रा ।
दक्षमखविध्वंसका त्रिनेत्रा । त्रिपुरांतका त्रिदोषशमना ! ॥ ६९ ॥
भक्तवरदा वृषभध्वजा । दाक्षायणीवल्लभा जय दशभुजा ।
खट्वांगपाणि बलितनुजा । प्रियवरदायका जगद्गुरो ! ॥ ७० ॥
काकोळभक्षका गंगाधरा । वामदेवा ईशान्येश्वरा ।
शफरीध्वजशिक्षाकरा । परात्परा परमात्मया !' ॥ ७१ ॥
ऎकोन संतोषला त्रिनयन । वैकुंठपतीस सन्मुख देखून ।
प्रेमपडिभरें देत आलिंगन । अनुक्रमें समस्तांसी ॥ ७२ ॥
'मणिमल्लें गांजिलें बहुत' । सुरभूसुर गार्हाणें सांगत ।
'मणिपर्वतशिखरीं राहत । नाटोपती' त्रिभुवना ॥ ७३ ॥
त्यांस भेऊन शक्र नित्यनूतनें । पाठवितो पारिजातसुमनें ।
तिहीं अग्निहोत्रें केलीं विच्छिन्नें । विटंबना न वर्णवे ते ॥ ७४ ॥
त्यांस जाळूं न सके अग्नी । दिक्पाळ सेवेस लाविले सदनीं ।
कुंभिनीवसन पाणि जोडुनी । इच्छिलीं आणुनी रत्नें देत ॥ ७५ ॥
ऋषिप्रजा करिती रुदन । स्त्रिया भ्रष्टविल्या स्वामी नेऊन' ।
ऎसें ऎकतां पंचानन । कल्पांत हाक फोडित ॥ ७६ ॥
सत्राणें जटाभार आफळी । अकस्मात् त्यांतून कृत्या निघाली ।
विशाळवदना चाटी आवळी । वाटे कमळभवांड ग्रासिलें ॥ ७७ ॥
तिचें भयानक रूप देखोन । भयाभीत जालें त्रिभुवन ।
ऋषींनीं तीवरि घृत शिंपून । घृतमारी नाम ठेविलें ॥ ७८ ॥
काळरूपिणी खेचरी । हाकें तिचे ब्रह्मांड थरारी ।
उभा ठाकला त्रिपुरारि । मार्तंडरूप धरी तेव्हां ॥ ७९ ॥
नंदी जाहला तुरंग । त्यावरि आरूढला उमारंग ।
गगनभेरी ठोकितां स्वर्ग । नादें डळमळूं लागलें ॥ ८० ॥
रणतुरें खांकती एकसरी । दैत्यां आंगीं उमटली शारी ।
देवसेना ते अवसरीं । स्वर्गपंथें उतरत ॥ ८१ ॥
सवें निघाले साठि कोटि गण । चौसष्टि कोटि चामुंडा दारुण ।
औटकोटि भुतावळी संपूर्ण । नवकोटि कात्यायनी ॥ ८२ ॥
वेताळ चालिले असंख्यात । अष्टभैरव पुढें धांवत ।
एकादशरुद्र अद्भुत । भयानक निघाले ॥ ८३ ॥
तुरंगारूढ महाराज मार्तंड । सवें सात शत सारमेय प्रचंड ।
भयानक रूपें वितंड । सिंहशार्दूलासमान ॥ ८४ ॥
पूर्वदिशेचा राव तेव्हां । ऎरावतारूढ चाले मघवा ॥
मेषारूढ प्रचंड बरवा । सप्तपाणि मिरवतसे ॥ ८५ ॥
म्हैसारूढ तेव्हां पहा तो । दक्षणापती आला श्राद्धदेवो ।
नरारूढ नैऋत्यरावो । शिवासंमुख शोभतसे ॥ ८६ ॥
आपल्या भारेंसी रसाधिपती । मकरारूढ येत शीघ्रगती ।
लोकप्राणेश निश्चितीं । मृगारूढ धावतसे ॥ ८७ ॥
पुष्पकारूढ यक्षनायक जाण । वृषभारूढ येत ईशान ।
आपुलालीं शस्त्रें सांवरून । दळासहित पातले ॥ ८८ ॥
सवें निघाल्या पर्वतपंक्ती । तैसे चालिले चौदंत हस्ती ।
सप्त द्वीपींचे तुरंग धावती । पक्ष झळकती तयांचे ॥ ८९ ॥
जळराशीवरी जहाजें तळपतीं । तैसे स्यंदन वेगें धावती ।
नवग्रहांत श्रेष्ठ गभस्ती । तेंवि महीपति मुख्य शिव ॥ ९० ॥
ज्या तुरंगीं शिव बैसला । वाटे चंद्रकिरणें आटून घडिला ।
क्षीरसागरें पाठविला । ह्रदयशाळेमधूनी ॥ ९१ ॥
उच्चै:श्रव्याचा बंधु कनिष्ठ । कीं नवनीताचा घडिला सुभट ।
पुच्छवाल अयाल अवीट । महारजत प्रभेसमान ॥ ९२ ॥
विद्रुमप्रभेहून विशेष । चारी खूर त्याचे राजस ।
विशाळनेत्र, मनपवनास । सहज चालतां टाकी मागें ॥ ९३ ॥
जान्हवीजीवनें नित्य धूतला । सुधारसपानें पुष्ट जाला ।
ऎसिया ह्यावरी बैसला । हयपती नाम म्हणवूनी ॥ ९४ ॥
ऎसा हयारूढ मार्तंड । हातीं खांडा झळके प्रचंड ।
भार चालतां कमळभवांड । डळमळूं लागलें तेधवां ॥ ९५ ॥
साठि कोटि गणांसहित । रथारूढ गणपती निघत ।
मयूरारूढ षण्मुख विराजित । सेनानाथ स्वर्गींचा तो ॥ ९६ ॥
निजभारेंसी चालिला वीरभद्र । दैदीप्यमान जेंवि प्रलयरुद्र ।
वाटे वडवाग्नी आणि द्वादशमित्र । एकत्र करूनि घडियेला ॥ ९७ ॥
सर्वांत शिवतेज परमाद्भुत । वाटे तेजावरती पडिले शशि आदित्य ।
धाकें आकाश असुडत । सडा होत भगणाचा ॥ ९८ ॥
शुष्कतुंबिनीफळ जळीं । तेंवि कुंभिनीतळ डळमळी ।
चतुर्दशलोकीं हाक गाजली । चपळा पडती कडकडुनी ॥ ९९ ॥
मणिमल्लगृहीं अपशकुन देख । शोणितवर्षाव करी बलाहक ।
महाद्वारीं एकाएक । उर्वी उलली तेधवां ॥ १०० ॥
दैत्यांच्या आकर्षिल्या शक्ती । दिवाभीतें दिवा बोभाती ।
असो, एकवीस पद्में गणती । मार्तंडदळ मिळालें ॥ १०१ ॥
वारणचक्र असंभाव्य । त्यावरी एकला लोटे कंठीरव ।
तेंवि नंदिकेश्वरें घेतली धाव । विनायक जैसा अहीवरी ॥ १०२ ॥
तों मणिपर्वतशिखरींहुनी । सेवकीं देखिली शिववाहिनी ।
मग मणिमल्लाप्रति जाऊनी । जाणविती समाचार ॥ १०३ ॥
मणिमल्ल पाहती वरून । म्हणत, 'भिकारी हा पंचवदन ।
पतंग प्रलयाग्नीस लक्षून । तैसा येत अम्हांवरी ॥ १०४ ॥
अपवित्र परम नरमुंडमाळा । गळां घाली, न ये कंटाळा ।
वोलें करिचर्म पांघुरला । चिताभस्म सर्वांगी' ॥ १०५ ॥
ऎसी निंदा करून । क्रोधा चढिले दोघे जण ।
दैत्यसेना घेऊन । बाहीर निघते जाहले ॥ १०६ ॥
मदोत्कट नाम दैत्य थोर । भट नाम देवशैल्य असुर ।
सौरभ्य सुरग्रासक अपार । दळासमवेत निघाले ॥ १०७ ॥
केयूर कवच सदामद । गौरमुख धूम्रवक्त्र सिंधुनाद ।
दीर्घजिव्हा खरानन सिंहशब्द । हलदंत वक्रदंत ॥ १०८ ॥
द्विशिर त्रिशिर त्रिपाद । एक अष्टचरण चतुष्पाद ।
अश्वमुखें अगाध । प्रताप ज्यांचा अद्भुत हो! ॥ १०९ ॥
गजस्कंधीं बैसला मणी । मल्ल आरूढला दिव्यस्यंदनी ।
पर्वतांचे कडे खचती धरणी । वाद्यनादें तयांच्या ॥ ११० ॥
सप्तकोटि अंगल गगन । मल्लारिदेवा वेष्टित जाण ।
शातकुंभप्रभेसमान । हरिद्राचूर्ण उधळतसे ॥ १११ ॥
असो, दोन्ही सैन्यें मिसळलीं । संग्रामाचीं झूज लागली ।
बाणांची वाकडी बैसली । अखंड धारा खंडेना ॥ ११२ ॥
लोहार्गळा घेऊनि असुर । करिती देवदळाचा संहार ।
शिरें छेदून अपवित्र । रक्तपान करिती बळें ॥ ११३ ॥
दैत्यकबंधे शिरें नसतां । धावतीं घेऊन असिलता ।
देवचमूचा तत्त्वतां । संहार करिती सक्रोधें ॥ ११४ ॥
लवण पाहोन सवेगा । धावती रुधिराच्या निम्नगा ।
तें देखोन उमारंगा । न सांवरे क्रोधाग्नी ॥ ११५ ॥
भ्रूसंकेत दावी कल्पांतरुद्र । तों उठावले देवांचे भार ।
तृणपर्वत जाळी वैश्वानर । तैसे निर्जत धावती ॥ ११६ ॥
मार्तंड कृपादृष्टीनें पाहत । देवांचीं प्रेतें उठतीं अकस्मात ।
जो इच्छामात्रें ब्रह्मांड घडित । त्यास अशक्य काय असे? ॥ ११७ ॥
खड्ग दंष्ट्री दैत्य अद्भुत । मणिमल्लासी बोले शपथ ।
'स्मशानवासी हा अकस्मात । धरून आणिन पाहें आतां' ॥ ११८ ॥
सवें पांच लक्ष गजभार । चाळीस लक्ष रहंवर ।
घेऊन चालिला असुर । मल्लारीवरि अभिमानें ॥ ११९ ॥
ऎसें देखोन कैलासनाथ । स्कंदाप्रती दावी भ्रूसंकेत ।
उद्यानीं चपळ पडे अकस्मात । तेंवि धावला मयूरवहन ॥ १२० ॥
खड्गदंष्ट्री बोले वचन । 'अरे, तूं शिवबाळक करी रक्तपान ।
तुवां तारकासुर मारिला कपटेंकरून । तें मजसीं न चले एथें!' ॥ १२१ ॥
स्वामी म्हणे, 'शतमूर्खा । ऎक वज्रदंष्ट्री मश्यका ।
मी शिवबाल, परि देखा । काळ तुझा निर्धारें ॥ १२२ ॥
तुझिया गर्वाचें कवच पूर्ण । समरीं आतां करीण चूर्ण ।
मी षडानन तुझे पंचप्राण । मुक्त करीन शरीरांतुनि!' ॥ १२३ ॥
ऎसें बोलोन तारकारि । सहस्त्र बाण घातले त्यावरी ।
सपक्ष बुडाले शरीरीं । परि असुर डळमळीना ॥ १२४ ॥
दैत्यें सोडिले लक्षशर । ते खड्गे तोडी शिवकुमर ।
मग नाना शस्त्रांचे मार । परस्परें करिते जाले ॥ १२५ ॥
बाण बाणासी संघटती । वन्हिवृष्टि होत क्षितीं ।
दोन्ही दळें तटस्थ पहाती । युद्ध दोघांचें अनिवार ॥ १२६ ॥
स्वामी कार्तिक अनिवार । क्षोभला जैला प्रळयरुद्र ।
मस्तकीं झळकती साही कोटीर । अंगीं अलंकार विद्युत्प्राय ॥ १२७ ॥
द्वादश हस्तांचे संधान । साही चापें ओढी षडानन ।
आलातचक्रवत् भ्रमती जाण । किंवा चक्रे क्षणप्रभेचीं ॥ १२८ ॥
दैत्य गगनपंथे जाऊन । शिवदळावरी वर्षे मार्गण ।
त्याहून उंच उडाला मयूरवहन । सोडी बाण दैत्यावरी ॥ १२९ ॥
सवेंचि भूमंडळीं येती । मागुती गगनीं गुप्त होती ।
जैसे कुहूचे दोषेमाजी न दिसती । सीतकर उष्णकर ॥ १३० ॥
सवेंच प्रगटले दळाभीतरीं । मग कुमारें शक्ति काढिली झडकरी ।
शतघंटा महामारी । स्थळीं स्थळीं बांधिल्या जीतें ॥ १३१ ॥
उगवले सहस्त्र सूर्य अखंड । तैसी शक्ति काढिली प्रचंड ।
कीं उभारला काळदंड । संहारावया जगातें ॥ १३२ ॥
प्रळायाग्नीची शिखा सबळ । कीं कृतांतजिव्हा तेजाळ ।
स्वामीनें सोडिली तत्काळ । खड्गदंष्ट्रीवरी क्रोधें ॥ १३३ ॥
त्रुटी न वाजतां ते क्षणीं । दैत्याचें ह्रुदय फोडुनी ।
पंचप्राण गेली घेउनी गगनपंथें तेधवां ॥ १३४ ॥
दैत्यदळीं हाहाकार । मग उल्कामुख आला असुर ।
वीस लक्ष सवें रहंवर । रथ कुंजर दश लक्ष ॥ १३५ ॥
त्यावरि उठिला गजानन । जेंवि शुष्ककाननीं प्रवेशे अग्न ।
दैत्य म्हणे, 'तुवां मोदक भक्षून । सुखें रहावें होतें घरीं ॥ १३६ ॥
तूं लंबोदर जड बहुत । कैसा तगसील युद्धाआंत ।
तुवां करुनियां नृत्य । शिवगौरी संतोषवावे' ॥ १३७ ॥
गणाधीश बोले वचन । 'तुझा शिरच्छेद करून ।
तोषवीन एथें अपर्णारमण । पाहें क्षण न लगतां! ॥ १३८ ॥
स्यंदनारूढ गणपती । सोडी असंख्य बाणपंक्ती ।
जैशा विद्युल्लता लवती । एकामागें एक वेगें ॥ १३९ ॥
शिरांच्या लाखोल्या बहुत । भूलिंगास गणपती समर्पित ।
करचरण असंख्यात । पाडिले, गणित करी कोण? ॥ १४० ॥
दैत्यकबंधें उठोनी । टाळिया वाजत नाचती रणीं ।
शिरें हांसतीं गगनीं । मुक्त जालीं म्हणॊनियां ॥ १४१ ॥
दैत्यें टाकिली गदा सबळ । ते गणेशें फोडिली तत्काळ ।
मग गणपतीचा स्यंदन चपळ । दैत्यें छेदिला अंख त्याचा ॥ १४२ ॥
दैत्याचाही सबळ रथ । चूर्ण करी गणनाथ ।
मग चरणचाली दोघे चमकत । समरभूमीस तेधवां ॥ १४३ ॥
दैत्यें टाकिली दारुण शक्ती । ते दंताखालें घालीत गणपती ।
यवपिष्टवत् करूनि क्षितीं । टाकिली क्रोधें तेधवां ॥ १४४ ॥
मग दैत्यसेनेंत गजानन । शुंडादंडें दैत्य धरून ।
कोट्यवधी केलें चूर्ण । दाढेखालीं दाटुनी ॥ १४५ ॥
पळतां पायीं गज धरुनी । असंख्य आपटिले रणमेदिनीं ।
रथ भिरकाविले गगनीं । संख्या गणी कवणातें ॥ १४६ ॥
अश्वांसहित स्वार । आपटुनियां केले चूर ।
विद्युत्प्राय शिवकुमर । दैत्यसेनेंत तळपतसे ॥ १४७ ॥
दैत्य धरून बलागळें । दाढेखालीं गणेशें रगडिले ।
पळॊं लागलीं असुरदळें । हाहाकार जहाला ॥ १४८ ॥
अनिवार गजवदनाचा भार । साहों न सकती कदा असुर ।
प्रळयकाळ वर्तला थोर । धन्य वीर गजानन ॥ १४९ ॥
विधि हरि हर शचीपती । तर्जनी मस्तक डोलविती ।
यावरी उल्कामुख पापमती । सिंहवदन जहाला ॥ १५० ॥
हाक देऊन झडकरीं। वेगें आला गणपतीवरी ।
युद्ध जहालें घटका चारी । न ये हारी दैत्य कदा ॥ १५१ ॥
मह शुंडादंडें धरून । मुखीं घालून केला चूर्ण ।
पुष्पें वर्षती सुरगण । शोक दारुण दैत्यदळीं ॥ १५२ ॥
मार्तंडे ह्रदयीं धरून । आलिंगिला वारणानन ।
यावरि कोटिकुंजर दैत्य जाण । युद्धास पुढें पातला ॥ १५३ ॥
त्यावरि नंदिकेश्वर । उठावला परम भयंकर ।
शिवरूप धरून साचार । रथावरी बैसला ॥ १५४ ॥
कुंतलोमा नाम दैत्य । नंदीस म्हणे, 'तूं पशु सत्य ।
तुवां भक्षावें गवत । तुज युद्ध कायसें?' ॥ १५५ ॥
यावरि बोले गायत्रीनंदन । 'आतां दैत्यवन आवघेंच भक्षिन!' ।
मग एक यामपर्यंत जाण । युद्ध केलें नंदीनें ॥ १५६ ॥
कुंतलोमा कोटिकुंजर दोघे जण । नंदीनें खड्गघायेंकरून ।
घेतला दोघांचा प्राण । गर्जती सुरगण आनंदें ॥ १५७ ॥
यावरि मणिमल्ल दोघे जण । क्रोधावले जैसे प्रलयाग्न ।
म्हणती, 'शिवसेना जाळून । टाकूं आतां क्षणार्धे!' ॥ १५८ ॥
मल्लाप्रती म्हणे मणी । 'माझें युद्ध पाहें समरांगणीं' ।
मणीसिंहनादें मेदिनी । थरारिली अतिभयें ॥ १५९ ॥
मेरुमंदार डळमळी । सिद्धांचीं आसनें चळलीं ।
नवही खंडें गजबजलीं । सप्तही द्वीपें थरथरित ॥ १६० ॥
सप्तसमुद्र उचंबळत । छप्पन्न देश चळीं कांपत ।
सप्तपाताळें दणाणित । हाकेसरसी तयाच्या ॥ १६१ ॥
विशाळ शरीर त्याचें पूर्ण । किंवा आकाशास दिधलें टेंकण ।
वीस भुजा मणीलागून । सायकासनें दशहस्तीं ॥ १६२ ॥
जांबुनद सुवर्ण तप्त । त्याचे अलंकार झळकत ।
रक्तचंदन उटी विराजत । आरक्त हार जपापुष्पें ॥ १६३ ॥
जैसे महाविजांचे उमाळे । तेंवि अलंकार आंगीं मिरवले ।
मुगुटतेज प्रकाशलें । धरणीवरी असंभाव्य ॥ १६४ ॥
ऎसा समरांगणा आला मणि । वैभव दावी शिवालागुनी ।
तेंवि सिंहासन्मुख इभ माजूनी । मुक्त दावी मस्तकींचें ॥ १६५ ॥
खद्योत आपले तेजें जाणा । जिंकीन म्हणें चंडकिरणा ।
मार्जार माजोन समरांगणा । आला जैसा व्याघ्रापुढें ॥ १६६ ॥
तुरंगारूढ जगदात्मा शिव । हांसे देखोनि त्याचें वैभव ।
कीं असंख्य दीपिकांचे उजाळ सर्व । उष्णकर नाणी दृष्टीतें ॥ १६७ ॥
गर्वे शिवाप्रती बोले मणी । 'तूं भीक मागोनी रहावें स्मशानीं ।
तूं भस्मासुरापुढें पळोनी । गेलासी, मी हें जाणतों!' ॥ १६८ ॥
शिव म्हणे, 'मस्यका मणी! । तुझें शिर आजि उडवीन रणीं ।
तूं यमपुरीस जाऊनी । स्थळपाहें बंधूस तुझ्या ॥ १६९ ॥
तूं मरण पावल्या पाठीं । मल्लास पाठवितों उठाउठीं ।
तुवां गोब्राह्मणा पीडिलें सृष्टीं । पाहें कौतुक आतां !' ॥ १७० ॥
विजयश्रीमंडित खंडेरायें । हाकें गर्जविलें भुवनत्रय ।
चंड गदा लवलाहें । प्रथम प्रेरिली मणीवरी ॥ १७१ ॥
ते मणीचे ह्रदयीं आदळत । गदगदां दैत्येंद्र हांसत ।
'तुझें बळकटपण कळलें सत्य । गदा पुष्पवत् मज वाटे!' ॥ १७२ ॥
यावरि शरसंधानीं उमावल्लभ । संहारीत दैत्यांचे कदंब ।
जैसे प्रलयाग्नीमाजीं शलभ । चक्र सांपडलें एकदाचि ॥ १७३ ॥
मणींने सहस्त्र शर ते वेळां । वेगें सोडिले जेंवि चपळा ।
जगदीश्वरें हुंकार दिल्हा । भस्म केले शर सर्व ॥ १७४ ॥
वृक्षाग्रीचीं फळें लक्षुनी । श्येनपक्षी धावती बळेंकरूनी ।
तैसीं दैत्यशिरें उडवुनी । बाण नेती गगनांत ॥ १७५ ॥
जैशा मेघधारा अपार । तैसे सुटती असंख्य शर ।
दैत्य रणीं खिळिले समग्र । मयोरा ऎसे दिसती हो! ॥ १७६ ॥
एक शर सोडी मणिदर्पहरण । त्यापासाव निघती मार्गण ।
जैसी मूळ प्रकृतीपासून । असंख्य जीवसृष्टी उद्भवे ॥ १७७ ॥
कीं एकुलता एक पुत्र । संतती वाढे त्याची अपार ।
कीं शब्दमाला साचार । निघती पंडितमुखांतुनी ॥ १७८ ॥
ऎसें संहारतां दळ । मणीहि सोडी बाणजाळ ।
जैसा महाचतुरापुढें प्रबळ । मूर्ख दावी शब्दरचना ॥ १७९ ॥
यावरी मणीचा मुगुट तेजाळ पूर्ण । शिवें फोडिला सोडून बाण ।
सर्षपप्राय कुटके करून । आकाशपंथें उडविला ॥ १८० ॥
क्रोधायमान खवळला मणी । शरभरूप धरी ते क्षणीं ।
उमावल्लभाचे आंगीं जाउनी । दंशिता जाला सक्रोधें ॥ १८१ ॥
महीपतीनें शक्ति घेतली । दैत्यावरी बळें प्रेरिली ।
दैत्यें धरून सगळी । चावून गिळिली क्षणार्धे ॥ १८२ ॥
दोघे एकांगवीर अनिवार । होत युद्धाचें घनचक्र ।
देव वाद्यें वाजविती अपार । रणश्रीवर्धन परम जीं ॥ १८३ ॥
हरिद्राचूर्ण उधळे अपार । तेणें पीतवर्ण जालें अंबर ।
कुरंगधर आणि दिनकर । गेले लपोन त्यामाजीं ॥ १८४ ॥
सर्परूप धरून मणी । दंश करी देवसेनेंत रिघोनी ।
सवेंच अश्वरूप धरूनी । सव्यापसव्य उदाळत ॥ १८५ ॥
मुखखुरघायें सकट । देवसेना केली पिष्ट ।
सवेंच गजरूप धरून सुभट । मारीत उठे निर्जरां ॥ १८६ ॥
गगनपंथें भिरकावी रथ । अश्व पायीं धरूनि आपटित ।
दशदिशांनीं देव पळत । थोर आकांत वर्षला ॥ १८७ ॥
जीं जीं रूपें मणी धरित । असिलताघायें अकस्मात ।
महीपती तत्काळ छेदित । आणिक धरीत तनु नूतन तो ॥ १८८ ॥
म्हैसासुर जाला मणी । शिवें तोही छेदिला रणीं ।
मागुती मुख्य रूप धरुनी । चौताळला शिवावरी ॥ १८९ ॥
देव म्हणती, 'दयाळा महीपती ! यावरि देईं यास मुक्ती !' ।
त्यावरी जगदीश्वरें ख्याती । केली तेव्हां ऎका ते ॥ १९० ॥
तुरंगारूढ भगवान । मन-पवन-गरुडास मागें टाकून ।
असिलता करीं घेऊन । नि:सीमवेगें धावला ॥ १९१ ॥
वज्रें भंगिजे शैलशिखर । तैसें उडविलें मणीचें शिर ।
पायांखाले घालूनि सत्वर । चूर्ण केलें रगडुनी ॥ १९२ ॥
जाला एकचि जयजयकार । उधळिती प्रतापभंडार ।
मणि पावोन दिव्यशरीर । विमानारूढ जाहला ॥ १९३ ॥
मणी स्तवन करीत ते क्षणीं । 'जय पंचवदना शूलपाणी! ।
मी धन्य जालों रे ! या मेदिनीं । तुझ्या हस्तें जगदात्मया! ॥ १९४ ॥
घडले पापाचे पर्वत । गो-द्विज पीडिले बहुत ।
ते दोष जळाले समस्त । पुण्यवंत मी जहालों ॥ १९५ ॥
माझें तुझें युद्ध जालें परम । जे वर्णिती भक्तसत्तम ।
आयुष्य आरोग्य श्री उत्तम । देईं त्यासी जगन्नाथा ! ॥ १९६ ॥
तुझें माहात्म्य गाती ऎकती । त्यांस यशस्वी करीं महीपती!' ।
ऎसें बोलोन, कैलासाप्रती । मणी गेला ऊर्ध्वपंथे ॥ १९७ ॥
ब्रह्मानंदे म्हणे श्रीधर । पुढें वीररस माजेल अपार ।
शिष्टाईस येईल सुरवर । इंदिरावर जगदात्मा ॥ १९८ ॥
ते कथा अति सुढाळ । ऎकोत निजभक्त प्रेमळ ।
ब्रह्मानंदस्वामी दयाळ । मणिमल्ल मर्दिले तेणेंचि ॥ १९९ ॥
॥इति श्रीब्रह्माण्डेपुराणे क्षेत्रखंडे मल्लारिमाहात्म्ये प्रथमोऽध्याय: ॥
श्रीमल्लारिमहात्म्य - अध्याय दुसरा
चतुर पंडित भाविक प्रेमळ । पुढें चरित्र ऎका रसाळ ।
जें ऎकतां कळिकाळ । विघ्वजाळ बांधीना ॥ १ ॥
यावरी मणिप्राणहरण । इंदिरावराप्रती बोले वचन 'जगद्वंद्या!
तुवां तेथ जाऊन । मल्लाप्रती प्रबोधावें ॥ २ ॥
नीति सांगोन घननीला । त्याप्रती धाडावें पाताळा ।
नायके, तरी त्या कुटिला । संहारीन सर्वस्वें! ॥ ३ ॥
ऎसें वचन ऎकतां श्रीरंग । सुपर्णारूढ जाला भक्तभवभंग ।
जो घनश्यामवर्ण कोमळांग। वेदशास्त्रें वर्णिती जया ॥ ४ ॥
कमलदलाक्ष कमलावर । मल्लमंदिरा आला मुरहर ।
दैत्येंद्र उठोनी सत्वर । सामोरा आला बाहेरी ॥ ५ ॥
घालुनियां श्रेष्ठासन । मल्लें पूजिला जगज्जीवन ।
सर्वोपचार समर्पून । म्हणे, 'धन्य आजी जालों ! ॥ ६ ॥
महाराज तूं जगद्वंद्य । माझा पूर्वज जो प्रल्हाद ।
तेणें अर्चिलासि तूं मुकुंद । मजही पूज्य त्याकरितां!' ॥ ७ ॥
हरि म्हणे, 'कैलासानाथ । वेदशास्त्रां वंद्य समर्थ ।
ज्याचे आज्ञेनें यथार्थ । ब्रह्मांड केलें कमलोद्भवें ॥ ८ ॥
शिवशक्त्यात्मक सर्व जण । हें तूं जाणसी पूर्ण ज्ञान ।
जो दक्षमखविध्वंसक जाण । पुरातन पंचमुकुट तो ॥ ९ ॥
जो कामरहित कामांतक । गजासुरमर्दक गजास्यजनक ।
जो दक्षमखविध्वंसक । अंधकासुरप्राणहरण ॥ १० ॥
हिमनगजामात काकोळधर । महास्मशानवासी जो अगोचर ।
भक्तसंतापनाशक मम प्राणमित्र । त्यासी मैत्रिकी करीं तूं ॥ ११ ॥
भूताधिपति विश्वेश्वर । मायाचक्रचालक महत्पापहर ।
त्रिगुणातीत त्रिनेत्र । तरि तो मित्र करीं तूं ॥ १२ ॥
संसारा आला जो पुरुष । जोडावें लोकीं निर्दोष यश ।
तरी सर्वभावें व्योमकेश । सखा करुनि नांदे सुखें ॥ १३ ॥
जो भोळा चक्रवर्ती दिगंबर । आपलें सर्व भक्तांस देणार ।
तरि तो अर्धनारीनटॆश्वर । सखा करूनि नांदे सुखें ॥ १४ ॥
शिव दयाळ कारुण्यसमुद्र । कोपलिया विश्व जाळील समग्र ।
तरि तो हिमनगजामात कर्पूरगौर । सखा करूनी नांदे सुखें ॥ १५ ॥
हे गोष्टी तुज न माने जरी । पाताळीं नांदे तूं राज्य करीं ।
गो-ब्राह्मण उर्वीवरी । पीडून कष्टी करूं नको!' ॥ १६ ॥
ऎसें ऎकोन मल्लवीर । नेत्र केले जेंवि खदिरांगार ।
श्मश्रु पिळूनि सत्वर । म्हणे, ऎके श्रीवरा ! ॥ १७ ॥
मणी मारूनि आटिली वाहिनी । महावीर माझे ग्रासिले रणीं ।
त्यासी मैत्रिकी रथांगपाणी ! । करी म्हणसी कैसा तूं? ॥ १८ ॥
मी कोपलिया मल्लवीर । पडत्या आकाशास देईन धीर ।
आचमन करून सप्तसमुद्र । उदरामाजीं सांठवीन ॥ १९ ॥
चतुर्दश लोकांचे घेईन प्राण । स्वर्ग कैलास क्षणें जाळीन ।
दिग्गजांचे दंत मोडून । पृथ्वी नेईन रसातळा ॥ २० ॥
ग्रहगण सर्व नक्षत्रें । मोटॆंत बांधीन क्षणमात्रें ।
परम तेजाळ माझीं शस्त्रें । खंडण करितील वायूचें ॥ २१ ॥
हरि! मी प्रल्हादकुळीं उत्पन्न । तरि तूं पहा माझें युद्धकदन ।
मी त्यास कदा न वजाय शरण । साम न करीं मुरारी! ॥ २२ ॥
पूर्वीं प्रल्हादें सहस्त्रनयन । जिंकिला समरीं युद्ध करून ।
कालाचे हस्तींचा हिरोन । दंड घेतला पुरुषार्थें ॥ २३ ॥
त्याचे कुळीं मी मल्लवीर । करीन त्या शिवाचा संहार ।
सैन्य गिळीन मी समग्र । वैकुंठपती । पाहें कां ॥ २४ ॥
तूं माझ्या पूर्वजीं पूजिलासी । म्हणवून तुज राखितों ह्रषीकेशी !
नाहीं तरी तुज गिळावयासी । उशीर मज कायसा? ॥ २५ ॥
मणिपर्वतीं उभा राहोन क्षणभरी । माझा संग्राम पाहें मधुकैटभारी ।
शिवाचें उदर फाडून झडकरी । गिळिला बंधु शोधीन ॥ २६ ॥
माझीं शस्त्रें तृषित समग्र । शोषूं भावितीं शिवाचें रुधिर ।
सुरसैन्य जाळीन सत्वर । पाहें आतां पद्मनाभा !' ॥ २७ ॥
हरि म्हणे, 'ऎक माझें वचन । तूं सोडीं गर्व अभिमान ।
महीपतीप्रति जाई शरण । अक्षय कल्याण होय तेणें ॥ २८ ॥
बंधुशोकाचें ज्वाळ । तेणें आहाळले तुझें ह्रदयकमळ ।
ढाळहीन मनमुक्ताफळ । जालें तुझें मल्लवीरा! ॥ २९ ॥
जेणें होय अनर्थ पूर्ण । तेथ चतुरें न घालाचें मन ।
उत्तम सन्मार्ग टाकून । आडमार्गा न वजावें!' ॥ ३० ॥
मल्ल म्हणे, 'ऎक श्रीपति । पश्चिमेस उगवेल गभस्ती ।
मृगजळीं बुडेल अगस्ती । तरि मी मैत्री न करीं कदा!' ॥ ३१ ॥
ऎसें बोलोन मल्लवीर । उभा ठाकला महासुर ।
सूर्यरथासी कोटीर । झगटला जाऊन तेधवा ॥ ३२ ॥
समुद्रांत करितां स्नान । नाभीपर्यंत त्यासी जीवन ।
कीं आकाशमंडपास जाण । स्तंभ दिधला दिसतसे ॥ ३३ ॥
मंदरगिरी जैसा प्रचंड । तैसे सरळ त्याचे दोर्दंड ।
खदिरांगापर्वत चंड । तैसे नेत्र तयाचे ॥ ३४ ॥
मल्ल चालता धरणीवरी । लवत भारें सकळ धरित्री ।
सिंदूरवर्ण जटा शिरीं । चर्चिला भाळीं रक्तचंदन ॥ ३५ ॥
छत्रचामर मित्रपत्रें शोभती । मकरबिरुदें पुढें चालतीं ।
अपार रणतुरें खाकातीं । दिग्गज कांपती ऎकतां ॥ ३६ ॥
चौदंत हस्ती चौताळती । कीं पायांचे पर्वत धावती ।
हिरे पांचा जडिल्या दातीं । दशकोटी निघती कुंजर ॥ ३७ ॥
सुपर्णासमान वेगाडे । धावती पक्षांचे चपळ घोडे ।
रणसागरींचीं जहाजें प्रचंडें । रथ चहुंकडे तेंवि दिसती ॥ ३८ ॥
समुद्र पृथ्वीवरी लोटती । तैसी पायदळा नाहीं मिती ।
इकडे मल्लास पुसोन रमापती । महेश्वराजवळीं पातला ॥ ३९ ॥
वर्तमान समूळ सांगितलें । शिळेवरी उगवतील कमळें ।
हेंहि घडे एक वेळे । परि मल्ल शिकविले नायके ॥ ४० ॥
ऎसें ऎकतां कैलासनाथ । निजदळेंसि चालिला समर्थ ।
मल्ल निजभारेंसि लोटत । थरथरित ब्रह्मांड ॥ ४१ ॥
मेघांची बैसली दांतखिळी । चतुर्दश लोक कांपती चळीं ।
शेष कूर्म वराह सकळीं । दणाणिलीं पाताळें ॥ ४२ ॥
भगणें रिचवितीं धरणी । विजा पडती कडकडूनी ।
सप्तदीपें नवखंड अवनी । हलकल्लोळ होतसे ॥ ४३ ॥
उभयदळीं वाद्यगजर । तेणें छप्पन्नदेश जाले बधिर ।
जाला एकचि हाहाकार । कल्पांतप्रलयासारिखा ॥ ४४ ॥
वाटॆ धरणी होईल पालथी । रविमंडप पडेल क्षितीं ।
सृष्टी गेली गेली म्हणती । सुर पळविती विमानें ॥ ४५ ॥
दोहीं सैन्यां भेटी होत । कोट्यवधी असिलता झळकत ।
शरांचा मेघ वर्षत । गारा पडत शिरांच्या तेथें ॥ ४६ ॥
यमराष्ट्रवर्धिनी निम्नगा । शोणितें भरोनि चालिल्या वेगा ।
लवण पाहोन लगबगा । भेटूं धावती सिंधूतें ॥ ४७ ॥
कल्पांतवीज पडे धरणीं । तैसीं घृतमारी आली धावोनी ।
संहारित चालली वाहिनी । देव गगनीं पाहती ॥ ४८ ॥
पर्वत सांठवी मुखांत । ऎसी ते आवली पसरित ।
महाशूल जैसे दंत दिसती ॥ ४९ ॥
शतांचे शत कुंजर धरुनी । गरगरां फिरवीत गगनीं ।
सवेंच घालून वदनीं । चावून गिळी क्षणार्धें ॥ ५० ॥
इभ फिरवून आपटी धरणी । तेथ चूर्ण होती रथश्रेणी ।
अश्वांसहित स्वार उचलुनी । दाटी वदनगर्तेत ॥ ५१ ॥
आकाशीं भिरकावी बहुत । ते समुद्रांत जाऊन पडत ।
घृतमारीची हाक गाजत । डळमळीत भूगोल तेणें ॥ ५२ ॥
जिव्हा तिची लंबायमान । तेणेंच आवरी गजास्यनंदन ।
दैत्य शस्त्रें दारुण । घृतमारीवरी प्रेरिती ॥ ५३ ॥
वज्रदाढा कडकडित । चावून गिळिली क्षणांत ।
दैत्यसेना धाकें पळत । मल्ल पहात अद्भुत हें ॥ ५४ ॥
कल्पांत हाक फोडून । मल्लें मांडिलें संधान ।
म्हणे, 'कृत्ये ! सैन्य भक्षून । माजलीस बहुत पुष्ट तूं !' ॥ ५५ ॥
मुद्गल घेऊन घृतमारी । मल्ल ताडिला ह्रदयावरी ।
मग तीक्ष्णबाण धारीं । दैत्य वर्षे सक्रोधें ॥ ५६ ॥
विजेऎसे येती शर । मुखांत घालुनी गिळी समग्र ।
दैत्यें त्रिशूळें भुजा सत्वर । छेदिला तेव्हां कृत्येचा ॥ ५७ ॥
आणीक भुज सवेंच निघाली । मग दैत्य गेला गगनमंडळीं ।
शिलापर्वत तत्काळीं । वर्षता जाला वरूनी ॥ ५८ ॥
देवसेनेचा संहार होत । घृतमारी गेली गगनांत ।
युद्ध जालें परमाद्भुत । मागुती येत भूतळीं ॥ ५९ ॥
यावरि मल्लें तिच्या कपाळांत । शतबाण भेदिले अकस्मात ।
सत्याहत्तरि बाण सत्य । स्तनावरी भेदिले तिच्या ॥ ६० ॥
नाभी आणि उरावरी । खिळिली शत शत शरीं ।
पर्वत विरूढती तृणांकुरीं । तैसी सर्वांगीं भेदिली ते ॥ ६१ ॥
मूर्छा येऊन पडतां धरणी । त्यावरि मुख्य मार्तंड ते क्षणीं ।
नंदीवरी वळघोनी । चपलेऎसा धाविला ॥ ६२ ॥
मल्ल म्हणे, 'तूं पशुपती । भीक मागणार, स्मशानीं वस्ती ।
नरकपाळ घेतलें हातीं । चिताभस्म सर्वांगी तुझ्या ॥ ६३ ॥
परम अपवित्र मुंडमाळ । दुर्गंधी गजचर्म अमंगळ ।
भूतें घेऊनि पुष्कळ । निरंजनीं राहसी सदा ॥ ६४ ॥
तुझी स्त्री वृद्ध महाकाळी । दुजी जटेंत लपविली ।
ते तुज सांडून समुद्रास मिळाली । सहस्त्रमुखें चुंबित ॥ ६५ ॥
तूं अभागी कापट्यकोश । तुज पाप पुण्य न कळे नि:शेष ।
सेनेसहित तुझा ग्रास । क्षणमात्रें करीन मी ॥ ६६ ॥
माझें विशाळ शरीर बळ अद्भुत । तुज ग्रासीन एक क्षणांत!' ।
यावरि तो खड्गधर जगदीश बोलला । ऎक मश्यका वृथापुष्टा ॥ ६७ ॥
तुज मी दिसतों सान । क्षणें तनु तुझी विदारीन ।
भस्में आच्छादिलों द्विमूर्धान । परि क्षणें कानन जाळील ॥ ६८ ॥
कंठीरव दृष्टीं न भरे परी । क्षणांत वारणचक्रे विदारी ।
कुलिश धाकटें शक्रकरी । परि धराधर चूर्ण केले ॥ ६९ ॥
बहु धाकटा वामन । परि ढेंगेंत आटिलें ब्रह्मांड जाण ।
कुंभोद्भवाची तनु सान । परि मेदिनीवसन प्राशिला ॥ ७० ॥
लहान दिसे चंडांश । परि कमळभवांडीं न माये प्रकाश ।
तरि तुझा क्षणमात्रें नाश । मीच करीन पाहें आतां ॥ ७१ ॥
पंडितापुढें शतमूर्ख जाण । सव्यापसव्य करी भाषण ।
तैसा तूं जल्पसी पूर्ण । देहांतीं फाटा फुटला तूंतें ॥ ७२ ॥
खांडववनाचा सूड सवेग । वैश्वानरास मागे पतंग ।
की विष्णुवहनापुढें उरग । झेपावत आला जैसा ॥ ७३ ॥
तेंवि मणीचा सूड घ्यावया देखा । आलास तूं एथ कीटका ! ।
तरणीच्या किरणावरि पिपीलिका । कैसी चढोन जाईल? ॥ ७४ ॥
कल्पांतविजू धरून वदनीं । केंवि शलभ उडेल गगनीं ।
उर्णनाभीतंतेंकरूनी । बांधवेकेंवि ऎरावत ॥ ७५ ॥
आपलें तेज धुंधुमार । तरणीस दावी वारंवार ।
कीं ब्रीदें बांधोन खर । नारदापुढें गाऊं आला!' ॥७६ ॥
ऎसे तीक्ष्ण शब्द ऎकोन । मल्ल धाविला खड्ग घेऊन ।
तें खंडेरायें छेदून । क्षणमात्रें टाकिलें ॥ ७७ ॥
मल्ल तेव्हां चाप ओढून । शर सोडी चपलेसमान ।
परि महाराज मणिप्राणहरण । छेदिता जाला खड्गघायें ॥ ७८ ॥
शक्ति सोडीत बळें दैत्य । असिलताघायें त्याही तोडित ।
अग्निअस्त्र मल्ल प्रेरित । चालिली जळत देवसेना ॥ ७९ ॥
शिवें मेघास्त्र घालून । तत्काळ विझविला अग्न ।
मल्लें वातास्त्र सोडून । जलदजाळ विदारिलें ॥ ८० ॥
शिवें पर्वतास्त्र घालून तत्काळ । वात कोंडिला परम सबळ ।
पर्वत फोडिला न लागतां वेळ । मल्लें वज्रास्त्र घालुनी ॥ ८१ ॥
दैत्य सोडी माहेश्वर । ब्रह्मास्त्र प्रेरी जगदीश्वर ।
शक्तिअस्त्र घालून शंकर । म्हैसासुर पळविले ॥ ८२ ॥
दैत्य प्रेरी पादोदर । शिव सोडी त्यावरी खगेंद्र ।
असो, प्रळय वर्तला थोर । युगान्त वाटला महावीरां ॥ ८३ ॥
खड्ग हातीं घेऊन । मल्ल भिडला जवळीं येऊन ।
एक हाक गाजली दारुण । विमानें सुरगण पळविती ॥ ८४ ॥
मेघमुखाहून घोष थोर । गडगडा गर्जती दैत्येंद्र ।
देवसेना अपार । आटिली तेणें क्षणार्धे ॥ ८५ ॥
अशुद्धनिम्नगा वहाती । त्यांमाजीं जीत वीर पोहती ।
प्रेतांच्या लाखोल्या पाडिल्या क्षितीं । वस्त्रालंकारीं मंडित हो! ॥ ८६ ॥
शस्त्रांसहित पडिले कर । मुगुटांसहित शिरें अपार ।
ऎसें रण माजिलें अनिवार । संकट वाटे सर्वांसी ॥ ८७ ॥
देवसेना आटली बहुत । ऎसें देखोन हिमनगजामात ।
निर्वाणशस्त्र पाशुपत । काढिता जाला तेधवां ॥ ८८ ॥
गभस्ती पावला अस्त । एकयाम रजनी होत ।
दीपिका पाजळील्या तेथ । तेतीस कोटीं सुरवरीं ॥ ८९ ॥
झळकती दीपिकांचे भंभाळ । हरिद्रचूर्ण उधळे पुष्कळ ।
तेणें पीतवर्ण पृथ्वी निराळ । त्यांत सुर सुमनें वर्षती ॥ ९० ॥
सप्तकोटी मुख्य गण । त्यांसहित खड्गराज विराजमान ।
जयजयकार करून । दीपिका सुरगण ओवाळिती ॥ ९१ ॥
म्हणती, 'दयाळा महीपति ! । मल्लास द्यावी यावरि मुक्ति ।
याच्या भयें भयभीत क्षिती । करी निर्वृति सर्वही !' ॥ ९२ ॥
इकडे मल्लें केला संहार । अजा पिटीत जैसा व्याघ्र।
तैसे पळती निर्जर । हांक घोर गाजली ॥ ९३ ॥
ऎसें देखोन उमानाथ । जें सकळ शस्त्रास्त्रांमाजीं समर्थ ।
प्रेरिता जाला पाशुपत । तेजें उजळत ब्रह्मांड हे ॥ ९४ ॥
उगवले सहस्त्रे सहस्त्रकर । तैसें अस्त्र प्रचंड अनिवार ।
कीं कृतांतदंड साचार । उभारला महाप्रळयीं ॥ ९५ ॥
कीं असंख्य विजांचा एक रोळ । कीं प्रळयकाळची जिव्हा सबळ ।
सप्तकोटी मंत्रांचे तेज सकळ । सामर्थ्य तेथ एकवटलें ॥ ९६ ॥
पृथ्वी तडतडं उधळत । शेष मस्तक सांवरित ।
वराहवेष भगवंत । देत दंत सांवरूनी ॥ ९७ ॥
ऎसें चालिलें पाशुपत । तेजें ब्रह्मांड उजळत ।
दोन्ही दळे मोह पावत । येत अकस्मात मल्लावरी ॥ ९८ ॥
त्रुटि न वाजतां ते क्षणीं । शिर छेदून पाडिलें धरणीं ।
पायांखाले घालूनी । रगडिलें खंडेराजें ॥ ९९ ॥
जाला एकचि जयजयकार । देव वर्षती सुमनें भंडार ।
दीपिका घेऊन समग्र । नाचती तेव्हां रणगोंधळी ॥ १०० ॥
अष्टनायिका नृत्य करिती । नारद तुंबर आनंदें गाती ।
इंद्र ब्रह्मा यश वर्णिती । ऋषि स्तुति करिती सर्व ॥ १०१ ॥
दिव्यदेह पावोन मल्ल अपार । स्तवन करीत प्रीतीनें थोर ।
'मल्लारी हें नाम साचार । एथून वागवीं दयाळा ! ॥ १०२ ॥
तुझें पढती जें माहात्म्य । त्यांचे पुरविसी सकळकाम ।
युद्धामाजीं जय परम । दॆईं त्यांस दयाळा ! ॥ १०३ ॥
मल्लपुत्र पांच जण । कुंभ शूलधर दोघे जण ।
देवगंधर्व लोहार्गल पूर्ण । महाबाहु पांचवा ॥ १०४ ॥
ते पांचही पर्वत करून । स्थापिले भक्तपुत्र म्हणवून ।
त्यावरि धर्मपुत्र सत्य सुजाण । मणिचूल पर्वतीं स्थापिले ॥ १०५ ॥
'तुम्हांस जो द्वेषील त्रासील जाण । त्यास मी सगळेंच ग्रासीन ।
माझ्या भक्तास जो करील विघ्न । त्यास निर्दळीन नेमेंसीं ॥ १०६ ॥
माझे भक्तीस जो रत पूर्ण । त्यास मी अंतर्बाह्य रक्षीन ।
कोठेंहि पडों नेदी न्यून । भक्ताअधीन मी साच!' ।१०७ ॥
त्यावरि कल्पवृक्षातळीं । दोनी लिंगें उत्पन्न जालीं ।
मल्लारी म्हाळसा देव सकळीं । षोडशोपचारें पूजिते जाले ॥ १०८ ॥
मासांमाजीं उत्तम मास । हरीची विभूति मार्गशीर्ष ।
शुद्धपक्षीं चंपाषष्ठीस । शततारका नक्षत्रीं ॥ १०९ ॥
रविवारीं प्रकट अवतार । मणिमल्लमर्दन परमेश्वर ।
देव ऋषि गंधर्व नर । यात्रा अपार भरलीले ॥ ११० ॥
तें अवतारस्थळ साचार । महाराज क्षेत्र प्रेमपुर ।
प्राकृत लोक म्हणती पेंभर । निजमाहेर भक्तांचें ॥ १११॥
मुख्यस्थल प्रेमपुर पाहीं । मग भक्तांलागीं प्रगटला ठायीं ठायीं ।
स्थापना किती मिती नाहीं । पूजा घेत भक्तांची ॥ ११२ ॥
म्हणोन पुराणप्रसिद्ध स्थळ । तें प्रेमपुर निर्मळ ।
निजभक्त जाणती प्रेमळ । सुख तेथिंचें कैसें तें ॥ ११३ ॥
जेथिंचे यात्रेस अभिनव । स्वर्गीहून येती देव ।
अष्टनायिका आणि गंधर्व । नृत्य गायन करिती तेथें ॥ ११४ ॥
मणि आणि मल्ल । अश्वारूढ दोघे द्वारपाळ ।
होउनी तिष्ठती सर्व काळ । प्रेमपुरीं शिवापुढें ॥ ११५ ॥
तेथिंचा महिमा अपार । वर्णूं न शके सहस्त्र वक्त्र ।
ते स्थळीं जाऊन पूजिती जे नर । त्यांस इहपरत्र सुखरूप ॥ ११६ ॥
ब्रह्मादि शक्र ऋषि मिळोनी । मृत्तिकेचीं लेपें करोनी ।
प्राणप्रतिष्ठा करितां तत्क्षणीं । सजीव जालीं रूपें तींच ॥ ११७ ॥
म्हाळसा गंगा दोघी जणी । दोहींकडे विलसती कामिनी ।
दिव्यवस्त्रीं दिव्याभरणीं । दैदीप्यवंत सर्वदा ॥ ११८ ॥
देव म्हणती, 'मल्लारी! । तूं कुळदैवत ज्याचे घरीं ।
त्याचे सर्व काम पूर्ण करीं । उणें तिळभरी पडों नेंदी ॥ ११९ ॥
अष्टगंधें आणि भंडार । आरक्तपुष्पें गुंफून हार ।
अर्चिती जे म्हाळसाप्रियकर । तेचि नर धन्य पै ॥ १२० ॥
तुझें माहात्म्य करिती पठण । श्रवण करिती भावेंकरून ।
त्यांचे मनोरथ पुरवून । विजय करीं सर्वस्थळीं !' ॥१२१ ॥
चंपाषष्ठीच्या दिवसांत । सहा दिवसपर्यंत ।
त्रिकाळ जे प्राणी पढत । नाहीं अंत भाग्या त्यांच्या ॥ १२२ ॥
त्रिमास पठण करितां नित्य । पोटीं पुत्र होईल प्रतापवंत ।
लक्ष्मी घरीं अमित । नित्य काळ तयाचे ॥ १२३ ॥
ग्रहपीडा पिशाच भूतावळी । यांची पीडा नव्हे कदाकाळीं ।
षण्मास पढतां त्रिकाळीं । महाव्याधि दूर होये ॥ १२४ ॥
धान्यक्षेत्रीं जे पठण करित । तेथ पीक होय परमाद्भुत ।
दक्षणामुख पढतां मासांत । शत्रुक्षय होय पैं ॥ १२५ ॥
आदित्यवारीं पुस्तक पूजोन । जे करिती हें माहात्म्यश्रवण ।
नष्टद्रव्य सांपडे पूर्ण । तस्करउपद्रव नव्हे कधीं ॥ १२६ ॥
आधिव्याधी दूर करून । मृत्यू दरिद्र संहारून ।
भक्तगृहीं मणिमल्लमर्दन । रात्रिदिवस राहे सुखें ॥ १२७ ॥
त्याचें ऋण मल्लारी । आपण आंगें परिहारी ।
ग्रामास गेला बहुदिन दुरी । तोही भेटे श्रवणें याच्या ॥ १२८ ॥
चतुर्दश अक्षरांचा मंत्र । गुरुमुखें शिकती जे साचार ।
त्यांचे घरीं सर्व प्रकार । म्हाळसावर पुरवील सदा ॥ १२९ ॥
यंत्रपूजन मंत्रधारण । सहस्त्रनाममंत्रश्रवण ।
जे भक्त करिती अनुदिन । प्रपंच परमार्थ गोड त्यांचा ॥ १३० ॥
चंपाषष्ठीस जाण । द्यावें ब्राह्मणास उत्तम भोजन ।
रोट वृंताकशाक क्षीरोदन । प्रिय पूर्ण मल्लारीतें ॥ १३१ ॥
एथे मूर्ख बुद्धिहीन । म्हणती, करावें पलांडूभक्षण ।
हें मूळ ग्रंथ पाहतां शोधून । संस्कृतीं नाहीं सर्वथा ॥ १३२ ॥
सनत्कुमारीं हे कथा । मनूप्रती सांगितली तत्वता ।
मल्लारिकवच मंत्र पढतां । निर्भय भक्तां सर्वकाळ ॥ १३३ ॥
प्रेमपुराभोवतीं तीर्थें असतीं । अष्टतीर्था आणिक नाहीं मिती ।
तीं वर्णिलीं मूळ ग्रंथीं । नाना रीतीं ऋषींनीं ॥ १३४ ॥
जैशीं वाराणशीस बहुत तीर्थें तैसींचि प्रेमपुरीं अद्भुतें ।
पापसंहारकें अमितें । सनत्कुमारीं वर्णिलीं बहु ॥ १३५ ॥
तीर्थविधी करावा पर्वकाळीं । सर्वस्वें तोषविजे कपाळमाळी ।
मुख्य याग विप्र सकळीं । धनधान्यदानीं पूजावे ॥ १३६ ॥
महानवमीचे दिवशी । अगत्य पूजावें मणिमर्दनासी ।
त्यावरि पूर्णिमा कार्तिकमासीं ते दिवशीं पूजावा तो ॥ १३७ ॥
त्यावरि मुख्य चंपाषष्ठी । ते दिवशीं अर्चावा धूर्जटी ।
ते भक्त कधीं संकटीं । न पडतीच जाणिजे ॥ १३८ ॥
प्रेमपुर देखिलें नाहीं नयनीं । तरी माहात्म्य ऎकावें श्रवणीं ।
कवच सहस्त्रनाम पढोनी । मंत्र यंत्र आराधिजे ॥ १३९ ॥
तेणें सर्वपापसंहार । अष्टादश कुष्ट समग्र ।
नाना रोग पीडा करणार । श्रवणपठणें दूर होती ॥ १४० ॥
मूर्तीपुढें बैसोन । माहात्म्य वाचावें, करावें श्रवण ।
पार्यातकपुष्पें आणून । मल्लारीस अर्चावें ॥ १४१ ॥
आठां दिवसां आदित्यवारीं । भक्तीं अर्पिजे प्रीतीं मल्लारी ।
पीतवर्ण तंदूळ कल्हारी । भक्तकैवारी अर्चावा ॥ १४२ ॥
वसंतऋतूंत मल्लारीस । करिजे बहुत पूजाविलास ।
महिमा वर्णितां शेष । लज्जित होय प्रेमपुरींचा ॥ १४३ ॥
ब्रह्मांडपुराणीं क्षेत्रखंड । तेथींचें हें माहात्म्य अति गोड ।
श्रवणें पुरवी सकळ कोड । न पडे चाड इतरांची ॥ १४४ ॥
प्रेमपुराजवळी शिवगया पूर्ण । जे तेथ करिती पिंडदान ।
त्यांचे पूर्वज उद्धरोन । शिवलोकाप्रती जाती ॥ १४५ ॥
मेघवाहन नगरीं भाग्य विशेष । चंद्रानन नामें होता वैश्य ।
कुटदुर्मती नाम त्याच्या पुत्रास । परम नष्ट द्र्व्यलुब्धी ॥ १४६ ॥
कपटताजवा करून । ग्राहकांस नाडी रात्रंदिन ।
पुढें ती मृत्यु पावोन । काग जन्माप्रति गेला ॥ १४७ ॥
मुखीं यावानल धरूनी । अंतरिक्ष जातां गगनीं ।
गयापदावरी येऊनी । क्षणएक स्थिरावला ॥ १४८ ॥
मुखींचे यावानल सुटोन । गयापदीं पडिलें गळोन ।
सदाशिवें संतोषोन । पिंडदान मानिलें ॥ १४९ ॥
त्याचे पितृगण नरकीं पडिले । ते नेऊन कैलासीं स्थापिले ।
ऎसीं तीर्थें तेथ प्रबळें । महिमा अपार न वर्णवे ॥ १५० ॥
ब्रह्मानंदे जोडून कर । चतुर पंडितां विनवी श्रीधर ।
आमचे पूर्वज सर्व योगीश्वर । तिहीं देव अर्चिला हा ॥ १५१ ॥
पंढरीहून पश्चिमेस देख । नाझरें नाम पुण्यकारक ।
ह्याखालें ग्राम सुरेख । वाटंबर नाम त्याचें ॥ १५२ ॥
वडिलांची भक्ति अभिनव । देखोनि प्रेमपुरीचा राव ।
मायागंगातीरीं निजभाव । पाहोनिया प्रकटलासे ॥ १५३ ॥
ज्ञानानंद ब्रह्मानंद । उभयबंधु जगप्रसिद्ध ।
त्यांचे चरणाब्जीं मिलिंद । श्रीधर स्वानंद अभंग सदा ॥ १५४ ॥
संस्कृत बावीस अध्याय उत्तम । ग्रंथ जाणिजे मल्लारिमाहात्म्य ।
त्याची प्राकृत टीका सप्रेम । दो अध्यायांत कथियेली ॥ १५५ ॥
ब्रह्मानंदा श्रीधरवरा । म्हळसाह्रुदयारविंदभ्रमरा ।
भक्तवत्सला करुणासमुद्रा । अतिउदारा अभंगा ! ॥ १५६ ॥
॥ इति श्रीब्रह्माण्डपुराणे क्षेत्रखण्डे मल्लारिमाहात्म्यं सम्पूर्णमस्तु ॥
Search
Search here.