शंकर गीता अध्याय ४ था अतर्क्य ज्यांची असे किमया । सर्वत्र ज्यांची वसे छाया या महाराजांच्या पाया । साष्टांग वंदन त्रिवार ।।१।। विचित्र तुमची दिसे काया । आनंद होतो गुण गाया ।। तुमचे चरित्र सुगंधफाया । सुगंध दरवळे त्रिभुवनी ।।२।। आपल्या चरित्रसुगंधात । मन झाले सुगंधित ।। सव्यकर स्फुरण पावत । चरित्र लिहिण्या उत्सुक ।।३।। चरित्र अगाध अतर्क्य दिव्य । गुंतागुंतीचे, अतिभव्य ।। लिहिणे मानवास असंभाव्य । कर्ता करविता आपण ।।४।। आपण मला सुचविता । आपणच मला सांगता ।। विवाद्य स्थळी कौल देता । लिहून घेता आपण ।।५।। महाराजांचे समस्त । चरित्र मला तरी अज्ञात ।। कधी न काही ऐकले नसत । पाहीले न कधी महाराज ।।६।। सोलापूरचे व्यापारी । कापडदुकान ज्यांचे भारी ।। स्वातंत्र्यसैनिक ख्याती तरी । देव देश भक्त जे ।।७।। निष्ठा ज्यांची महाराजांवरी । महाराजांविषयी श्रध्दा खरी ।। नित्य महाराज ज्यांच्या अंतरी । ॐकारनाथ भस्मे हे ।।८।। या माहात्म्यामुळे मी वळलो । हे चरित्र लिहिण्यास सरसावलो या कार्यास प्रवृत्त झालो । दिपून गेलो लीलेने ।।९।। ॐकारनाथांच्या सत्संगात । महाराजांचा संग घडत ।। महाराजांच्या समाधीचे होत । दर्शन पुणे नगरीत ।।१०।। माथे टेकविले मी समाधीवर । म्हणती मज महाराज शंकर ।। चरित्र सुरू करावे सत्वर । आधार भस्मे आहेत ।।११।। माझा आधार अप्रत्यक्ष । भस्मे आधार प्रत्यक्ष ।। आम्ही दोघे एकच साक्ष । जाणवेल तूलाही ।।१२।। ऐसे वदता महाराजांनी । सोलापुरी मी येऊनी ।। महाराजांस वंदन करुनी । ग्रंथ प्रारंभिला हा ।।१३।। महाराज सोलापूरात । शुभरांयाच्या मठात असत ।। एकदा भजन चालले जोरात । सारे दंग भजनात ।।१४।। सारे शंकरमहाराजरूप बनत । चमत्कार हा केवढा असत ।। कोण महाराज ? । कोण भक्त ? । कुणालाही कळेना ।।१५।। महाराज जनार्दनबूवाला । म्हणाले अक्कलकोटाला ।। जाऊ आपण योग भला । चाळीस भक्त निघाले ।।१६।। अक्कलकोट स्वामी समर्थ । त्यांच्या समाधी मठात ।। येऊन सारे वंदन करत । शंकर महाराज म्हणाले ।।१७।। ‘हेच माझे सद्गुरू असत’ । ऐसे म्हणून माथा टेकवित ।। गुरू - शिष्यांची भेट होत । अपूर्व हा सोहळा ।।१८।। काही दिवस येथे राहून । महाराज येथून निघून ।। त्र्यंबकेश्वराला जाऊन । निवांत तेथे राहिले ।।१९।। रामभाऊ अकोलकर । महाराजांचे भक्तवर ।। त्यांच्या सदनी मुक्काम तर । महाराजांचा असेच ।।२०।। त्र्यंबक आणि शंकर । भेट होता खरोखर ।। बहरून गेले त्र्यंबकेश्वर । निष्ठावंत जाणत ।।२१।। शंकर आणि त्र्यंबक । हे दोघेही असती एक ।। नैष्ठिक भाविक निवडक । भक्ता प्रचिती येतसे ।।२२।। एक दशग्रंथी ब्राह्मण । महाराजांचे धरून चरण ।। म्हणे मी तुम्हा शरण । प्रसाद द्यावा मज काही ।।२३।। महाराज म्हणाले ब्राह्मणाला । मी प्रसाद देतो तूजला ।। तू खाणार नाहीस, मग कशाला । तूजला देऊ प्रसाद ।।२४।। ब्राह्मण म्हणे निश्चय करून । खात्रीने प्रसाद खाईन ।। कागदाची पुडी करून । प्रसाद दिला ब्राह्मणाला ।।२५।। आनंदाने ब्राह्मण जात । घरी जाऊन पुडी उघडत ।। कोंबडीची चार अंडी दिसत । ब्राह्मण मनी भडकला ।।२६।। मी भिक्षुक वैदिक पवित्र । प्रसाद अभक्ष अपवित्र ।। फेकून उकिरड्यावर मात्र । सचैल स्नान करितसे ।।२७।। तेवढ्यात अकोलकर येऊन । म्हणती शास्त्रीबूवास देखून ।। ‘या वेळी हो कसले स्नान ?’ । चवताळून द्विज म्हणे ।।२८।। तुमच्या महाराजांचा प्रसाद तर । दिली कोंबडीची अंडी चार ।। फेकून दिली उकिरड्यावर । म्हणून सचैल स्नान हे ’ ।।२९।। ब्राह्मणास म्हणती अकोलकर । ‘कोठे प्रसाद ? दावा सत्वर’ ।। दोघे गेले उकिरड्यावर । कागदात आंबे चार होते ।।३०।। ब्राह्मण अगदी ओशाळला । तोबा तोबा करू लागला ।। पश्चाताप झाला त्याला । लोटांगण पुन्हा घातले ।।३१।। आंब्याची अंडी होत । अंड्याचे आंबे बनत ।। चमत्कृती ही अपूर्व होत । महाराजांचे वैशिष्ट्य ।।३२।। ऐसे अनंत चमत्कार । महाराजांनी केले फार ।। चकीत होती सुरवर । कळतील कैसे मानवा ? ।।३३।। नंतर सोडले त्र्यंबकेश्वर । पुण्यास आले महाराज शंकर ।। भक्तजन जमती नारीनर । पुण्यात निवांत राहिले ।।३४।। अनेक गावांना पुण्याहून । महाराज आले जाऊन ।। परी कायम वास्तव्याचे स्थान । पुणे त्यांनी ठरविले ।।३५।। पुण्यात लष्कर भागात । एक विदेही यवन स्त्री रहात ।। त्या बाईचे नाव असत । हजरत बाबाजान हे ।।३६।। महाराज कोण ? हे ओळखे ही बाई । महाराजांस म्हणजे आई ।। प्रत्यक्ष अल्ला भूवर येई । ऐसी निष्ठा बाईची ।।३७।। सलाम करी सदोदित । तिच्या आग्रहावरून रहात ।। काही दिवस लष्कर भागात । महाराज ते आनंदे ।।३८।। एकोणीसशे पस्तीत साली । प्राध्यापक भालचंद्र देव यांनी ।। प्रश्न आपले वय किती ? । महाराजांना विचारला ।।३९।। मी दीडशे वर्षाचा असून । दुस-या पेशवाच्या हातून ।। दक्षिणा धेतली भोजन करून । शनिवारवाड्यामधेच ।।४०।। ऐसे महाराज उत्तर देत । काहींना महाराज सांगत ।। आमचे वास्तव्य होते खानदेशात । कुंवरस्वामी म्हणून ।।४१।। माझे मूळ नाव गौरीशंकर । राजाधिराज म्हणून कुंवर ।। आमचे समाधी मंदिर । वाघोडात असेच ।।४२।। पुढे पुण्याहून गेले नगरला । तेथून पुण्यक्षेत्र मढीला ।। नाथांच्या पुण्यसमाधीला । वंदन केले सर्वांनी ।।४३।। कित्येक वर्षांची धूनी शांत । महाराज जेंव्हा अल्लख म्हणत ।। तेव्हा आपोआप धूनी पेटत । चकीत झाले सर्वही ।।४४।। प्रज्वलीत केली तेथली धूनी । साधनेचे महत्व पटवूनी ।। उत्तम प्रथा आचराव्या म्हणूनी । महाराज सर्वा सांगत ।।४५।। यल्लूबाई माने सुविख्यात । प्रसिध्द गायिका त्या असत ।। घरच्या चांगल्या श्रीमंत । फार भाविक होत्या त्या ।।४६।। एकदा नृसिंहवाडीत । त्यांची महाराजांशी गाठ पडत ।। फार उत्तम या गातात । महाराजांना समजले ।।४७।। महाराजांनी यल्लूबाईस । सांगितले गावयास ।। सुस्वर राग आळविण्यास । सुरूवात केली बाईनी ।।४८।। शिवास आवडे संगीत । गाणे ऐकून महाराज डोलत ।। यल्लूबाईवर प्रसन्न होत । आशीर्वाद देत ते ।।४९।। येल्लूबाई आंनदीत । आशीर्वाद ऐकून होत ।। पुण्यातील त्यांच्या वाड्यात । महाराज गेले एकदा ।।५०।। यल्लूबाई एकास । सांगत होती कृष्ण लीलेस ।। कृष्ण कसा रांगतसे खास । तोच चमत्कार जाहला ।।५१।। महाराज दुडुदुडू रांगत । परी प्रत्यक्ष कृष्णच दिसत ।। यल्लूबाई चकीत होत । चमत्कार सारे पाहती ।।५२।। यल्लूबाईची भावना तीक्ष्ण । म्हणून महाराज झाले कृष्ण ।। जसे भावनेला उधाण । लाभ तैसा मिळतसे ।।५३।। सोलापूर शुभराय मठात । बाबा जक्कल दर्शना येत ।। त्यांना महाराज स्पष्ट दिसत । श्रीपाद श्रीवल्लभ ।।५४।। कार्तिकी एकादशीचा दिवस असत । पुण्यास मेहेंदळे वाड्यात ।। ताईसाहेब कीर्तन करत । सुंदर ते ध्यान गात त्या होत्या ।।५५।। महाराज, बालगंधर्वही असत । बालगंधर्व खूष म्हणत ।। ‘पांडूरंगाचे दर्शन बाकी असत । एवढा अभंग रंगला’ ।।५६।। तोच महाराज उभे राहत । सर्वां पांडूरंगच दिसत ।। प्रत्यक्ष अनुभूती सर्वा येत धन्यता वाटे सर्वांस ।।५७।। गंधर्व नाटक मंडळीत । महाराज पडदे ओढीत ।। एकदा महाराज पाहण्या जात । गंधर्वांचे नाटक ।।५८।। बालगंधर्वांचा बसत । आवाज अगदी काम न देत ।। नाटकाची तर वेळ होत । तिकिट विक्री जाहली ।।५९।। औषधे घेतली अनेक । नवसही बोलले ते कैक ।। नाटकाचा बदलावा का दिनांक । येथपर्यंत पाळी ये ।।६०।। कळता, महाराज तात्काळ । गेले बालगंधर्वांजवळ आपल्या मुखातील विडा सकळ । गंधर्वमुखी घातला ।।६१।। महाराजांचा प्रसाद असत । म्हणून बालगंधर्व विडा खात ।। लगेच आश्चर्य पहा घडत । आवाज सुटला संपूर्ण ।।६२।। त्या दिवशीचे नाटक होत । अगदी जोरदार सर्वांत ।। प्रेक्षक अगदी रंगून जात । शंकरलीला अशी ही ।।६३।। बालगंधर्व एक दिन । आपले सहकारी घेऊन ।। जात गाणगापूरी घेण्या दर्शन । दर्शन घेतले सर्वांनी ।।६४।। स्टेशनवर आले संध्याकाळी । कळले गाडी उद्या सकाळी ।। उपाशीच होती सर्वं मंडळी । हॉटेलही तेथे नव्हतेच ।।६५।। भूकेने सारे व्याकुळले । उपाशीच सर्वही झोपले ।। रात्री एकाने त्यांना पुकारले । उपाशी का झोपता ? ।।६६।। गरम पूरीभाजी तयार । उठले सारे सत्वर ।। खाल्ली पूरीभाजी पोटभर । बील विचारू लागले ।।६७।। हॉटेलवाला म्हणे घाई न । बील उद्या द्या आणून ।। सारे चकित होऊन । एकमेकास म्हणतात ।।६८।। काहीच येथे नसून । हॉटेल आले कसे कोठून ? ।। बील उद्या द्या सांगून । हॉटेलवाला गेलाही ।।६९।। सकाळी पाहतात उठूनी । हॉटेल तेथे मूळीच नसूनी ।। सारे गाडीत बसूनी । सोलापूरी परतले ।।७०।। गेले महाराजांच्या दर्शना । महाराज म्हणती गंधर्वांना ।। रात्रीच्या पूरीभाजीचे बील द्याना । चपापले सर्वही ।।७१।। कोण होता हॉटेलवाला ? । रात्री कोणी दिले खायला ? ।। कळले तेव्हा सर्वांना । महाराजांची लीला ही ।।७२।। गंधर्व म्हणाले बील किती ते ? । महाराज वदले मी मागेन ते ।। देणार काय सांग पूरते । जरून देईन महाराज ।।७३।। महाराज वदले ‘प्रति गुरूवार दिन । करावे शास्त्रोक्त संगीत भजन’ महाराज आज्ञा प्रमाण मानून । संगीत भजन चालले ।।७४।। एकदा महाशिवरात्रीस । पुणे महेंदळे वाड्यास ।। भजन - किर्तन गाण्यास । गर्दी फार जाहली ।।७५।। महाराज हसून म्हणत । ‘आज महाशिवरात्र असत ।। मंदिर एकदाच असे उघडत’ । सारे पाहू लागले ।।७६।। महाराजांचा रंग बदलत । नीलवर्ण महाराज बनत ।। महाराज प्रत्यक्ष शिव दिसत । महाशिवरात्र खरी ही ।।७७।। बेल सर्वांनी शिवावर । वाहून मस्तकी चरणांवर ।। दर्शन घेतले सत्वर । धन्यता वाटे सर्वांस ।।७८।। महाराजांना अन्नपूर्णा । प्रसन्न अगदी पहाणा ।। नव्हे, होती ही अन्नपूर्णा । महाराजांच्या आज्ञेत ।।७९।। डॉक्टर हरी त्र्यंबक खरे यांस । सुरू असलेल्या उत्सवास ।। पाच शेर धान्य आणावयास । महाराज सांगत ।।८०।। धान्ये, डाळ - तांदूळ, गहू ही । प्रत्येकी पाच शेर आणूनी।। महाराजांच्या पुढती वंदूनी । डॉक्टर खरे ठेवीत ।।८१।। धान्य घेऊन आत जात । महाराज खोली बंद करत ।। ‘कुणा येऊ न द्यावे आत’ । महाराज सांगत ।।८२।। एकटेच महाराज खोलीत । अन्नपूर्णेची पूजा करत ।। पूजा करून बाहेर येत । सर्वां प्रसादा सांगती ।।८३।। उत्सवाच्या शेवटच्या दिनी । त्याच धान्याचा स्वयंपाक करूनी ।। पाच हजार माणसे जेवूनी । तृप्त अगदी जाहली ।।८४।। पाच शेर धान्यात । पाच हजार माणसे जेवत ।। असे अनेक प्रसंग घडत । शंकरलीला अपूर्व ।।८५।। महाराज असता खुषीत । सांगत कथा पूर्ववृत्तांत ।। म्हणाले मी होतो सर्कशीत । नाटकाचे पडदे ओढले ।।८६।। मी फार वर्षापूर्वी । तमाशात सोंगाड्याचे काम करी चिलया बाळाचा वग त्या दिनी । स्टेजवरती चालला ।।८७।। शंकराची आज्ञा होताच । मी उडविले चिलयाचे मुंडकेच ।। सांगितले तसे मी केलेच । यात चुकले काय मम ? ।।८८।। गडबड लोकांनी करून । केला पोराचा खून म्हणून ।। पोलिसाकडून मज पकडून । तमाशा सारे पहात ।।८९।। सदगुरूस्वामींचे स्मरण केले । तिरकमट घेऊन स्वामी आले संजीवनी मंत्र वदले । मुंडके जोडले मुलाचे ।। ।।९०।। मुलगा उठूनिया बसला । कडकडाट टाळ्यांचा झाला मी सोडून तमाशाला । पळून गेलो त्या क्षणी ।।९१।। माझ्या मागे लागले स्वामी । नदी तीरावर पडलो मी ।। तेव्हा मजला म्हणती स्वामी । शंकर माझे ऐक तू ।।९२।। नको गुंतू मायाजाळात । तुझे वाकडे पाय असत ।। म्हणून लोक तुझा तमाशात । उपयोग करून घेतात ।।९३।। जगाच्या या तमाशात । दाखवावयाचे सत्य जे असत ।। हेच तुझे कार्य असत । अवतार तुझा त्यासाठी ।।९४।। दुसरी कथा महाराज सांगत । माझे मातापिता वृध्द असत ।। मज घेऊन पंढरी जात । प्लेग मजशी जाहला ।।९५।। प्लेगाचे चार गोळे उठले । अगदी सारेही घाबरले ।। स्वामींचे मी स्मरण केले । स्वामी आले धावून ।।९६।। त्यांनी हाती चक्र घेऊन । चार गोळे काढले कापून ।। म्हणून आठ ठिकाणी वाकून । अष्टावक्र झालो मी ।।९७।। ऐसे महाराज सांगत । आपला पूर्ववृत्तांत ।। आपण काय केले असत । अष्टवक्र कसा मी ? ।।९८।। एकदा महाराजांच्या मनात । तुळजापूरी जाण्याचे येत ।। महाराज भक्तासमवेत । गेले तुळजापूरात ।।९९।। भवानी मातेच्या मंदिरात । भाविकांची गर्दी असत या प्रचंड गर्दीत । उभे कोठे रहावे ? ।।१००।। मंदिरातील ओवरीत । महाराज जाऊन थांबत ।। भक्तही मग तेथे जात । ओवरीत थांबले ।।१०१।। थोड्या वेळानी महाराजांस । सारे सांगती उठावयास ।। भवानी मातेच्या दर्शनास । आपण आता जाऊ या ।।१०२।। सर्वांना महाराज म्हणत । देवी काय फक्त मंदिरात ? ।। येथे काय देवी नसत ? । इथेच घ्या दर्शन ।।१०३।। महाराज ध्यानस्थ बसत । तोंच नवल असे घडत ।। प्रत्यक्ष स्पष्ट दर्शन घडत । तुळजाभवानी देवीचे ।।१०४।। सर्वांनी दर्शन घेतले । भक्त अगदी आनंदले ।। सालंकृत दर्शन घडले । जगन्माऊली मातेचे ।।१०५।। पुन्हा दर्शन असता घेत देवीच्या ठिकाणी महाराज दिसत ।। थक्क होती सारे भक्त । अधिकार त्यांचा पाहून ।।१०६।। येथे काय देवी नसत ? । येथेच घ्यावे दर्शन ।। महाराजांनी आपले शब्द । खरे करून दाखविले ।।१०७।। शंकर महाराजांच्या चरणी । आनंदाने वंदन करूनी ।। चौथा अध्याय या ठिकाणी । पूर्ण असे जाहला ।।१०८।। ।। संतवर्य योगिराज सद्गुरू राजाधिराज श्री शंकर महाराज की जय ।।