श्रीशिवलीलामृत अध्याय दुसरा श्रीगणेशाय नमः॥ जेथें सर्वदा शिवस्मरण ॥ तेथें भुक्ति मुक्ति सर्वकल्याण ॥ नाना संकटें विघ्नें दारुण ॥ न बाधती कालत्रयी ॥१॥ संकेतें अथवा हास्येंकरून ॥ भलत्या मिसें घडो शिवस्मरण ॥ न कळतां परिसासी लोह जाण ॥ संघटतां सुवर्ण करी कीं ॥२॥ न कळतां प्राशिलें अमृत ॥ परी अमर करी कीं यथार्थ ॥ औषधी नेणतां भक्षित ॥ परी रोग सत्य हरी कीं ॥३॥ शुष्कतृणपर्वत अद्भुत ॥ नेणतां बाळक अकस्मात ॥ अग्निस्फुलिंग टाकीत ॥ परी भस्म यथार्थ करी कीं ॥४॥ तैसे न कळतां घडे शिवस्मरण ॥ परी सकळ दोषां होय दहन ॥ अथवा विनोदेंकरून ॥ शिवस्मरण घडो कां ॥५॥ हे कां व्यर्थ हांका फोडिती ॥ शिव शिव नामें आरडती ॥ अरे कां हे उगे न राहती ॥ हरहर गर्जती वेळोवेळां ॥६॥ शिवनामाचा करिती कोल्हाळ ॥ माझें उठविलें कपाळ ॥ शिव शिव म्हणतां वेळोवेळ ॥ काय येतें यांच्या हाता ॥७॥ ऐसी हेळणा करी क्षणक्षणीं ॥ परी उमावल्लभनाम ये वदनीं ॥ पुत्रकन्यानामेंकरूनी ॥ शिवस्मरण घडो कां ॥८॥ महाप्रीतीनें करितां शिवस्मरण ॥ आदरें करितां शिवध्यान ॥ शिवस्वरूप मानूनी ब्राह्मण ॥ संतर्पण करी सदां ॥९॥ ऐसी शिवीं आवडी धरी ॥ त्याहीमाजी आली शिवरात्री ॥ उपवास जागरण करी ॥ होय बोहरी महत्पापा ॥१०॥ ते दिवशीं बिल्वदळें घेऊन ॥ यथासांग घडलें शिवार्चन ॥ तरी सहस्त्रजन्मींचे पाप संपूर्ण ॥ भस्म होऊन जाईल ॥११॥ नित्य बिल्वदळें शिवासी वाहत ॥ त्याएवढा नाहीं पुण्यवंत ॥ तो तरेल हें नवल नव्हे सत्य ॥ त्याच्या दर्शनें बहुत तरती ॥१२॥ प्रातःकाळी घेतां शिवदर्शन ॥ यामिनीचें पाप जाय जळोन ॥ पूर्वजन्मींचें दोष गहन ॥ माध्यान्हीं दर्शन घेतां नुरती ॥१३॥ सायंकाळीं शिव पाहतां सप्रेम ॥ सप्तजन्मींचें पाप होय भस्म ॥ शिवरात्रीचा महिमा परम ॥ शेषही वर्णू शकेना ॥१४॥ कपिलाषष्ठी अर्धोदय संक्रमण ॥ महोदय गजच्छाया ग्रहण ॥ इतुकेही पर्वकाळ ओंवाळून ॥ शिवरात्रीवरून टाकावें ॥१५॥ शिवरात्री आधींचि पुण्यदिवस ॥ त्याहीवरी पूजन जागरण विशेष ॥ त्रिकाळपूजा आणि रुद्रघोष ॥ त्याच्या पुण्यासी पार नाहीं ॥१६॥ वसिष्ठ विश्वामित्रादि मुनीश्वर ॥ सुरगण गंधर्व किन्नर ॥ सिद्ध चारण विद्याधर ॥ शिवरात्रिव्रत करिताती ॥१७॥ यदर्थी सुरस कथा बहुत ॥ शौनकादिकां सांगे सूत ॥ ती श्रोतीं ऐकावी सावचित्त ॥ अत्यादरेंकरूनियां ॥१८॥ तरी मासांमाजी माघमास ॥ ज्याचा व्यास महिमा वर्णीं विशेष ॥ त्याहीमाजी कृष्णचतुर्दशीस ॥ मुख्य शिवरात्रि जाणिजे ॥१९॥ विंध्याद्रिवासी एक व्याध ॥ मृगपक्षिघातक परमनिषिध्द ॥ महानिर्दय हिंसक निषाद ॥ केले अपराध बहु तेणें ॥२०॥ धनुष्यबाण घेऊनि करीं ॥ पारधीसी चालिला दुराचारी ॥ पाश वागुरा कक्षेसी धरी ॥ कवच लेत हरितवर्ण ॥२१॥ करीं गोधांगुलित्राण ॥ आणिकही हातीं शस्त्रसामुग्री घेऊन ॥ काननीं जातां शिवस्थान ॥ शोभायमान देखिलें ॥२२॥ तंव तो शिवरात्रीचा दिन ॥ यात्रा आली चहुंकडून ॥ शिवमंदिर श्रुंगारून ॥ शोभा आणिली कैलासींची ॥२३॥ शुद्धरजततगटवर्ण ॥ देवालय झळके शोभायमान ॥ गगनचुंबित ध्वज पूर्ण ॥ रत्नजडित कळस तळपताती ॥२४॥ मध्यें मणिमय शिवलिंग ॥ भक्त पूजा करिती सांग ॥ अभिषेकधारा अभंग ॥ विप्र धरिती रुद्रघोषें ॥२५॥ एक टाळ मृदंग घेऊन ॥ सप्रेम करिती शिवकीर्तन ॥ श्रोते करटाळी वाजवून ॥ हरहरशब्दें घोष करिती ॥२६॥ नाना परिमळद्रव्यसुवास ॥ तेणें दशदिशा दुमदुमिल्या विशेष ॥ लक्ष दीपांचे प्रकाश ॥ जलजघोष घंटारव ॥२७॥ शशिमुखा गर्जती भेरी ॥ त्यांचा नाद न माये अंबरी ॥ एवं चतुर्विध वाद्यें नानापरी ॥ भक्त वाजविती आनंदे ॥२८॥ तो तेथें व्याध पातला ॥ समोर विलोकी सर्व सोहळा ॥ एक मुहूर्त उभा ठाकला ॥ हांसत बोलिला विनोदे ॥२९॥ हे मूर्ख अवघे जन ॥ येथें द्रव्य काय व्यर्थ नासोन ॥ आंत दगड बाहेरी पाषाण ॥ देवपण येथें कैचें ॥३०॥ उत्तम अन्न सांडून ॥ व्यर्थ कां करिती उपोषण ॥ ऐसिया चेष्टा करीत तेथून ॥ काननाप्रती जातसे ॥३१॥ लोक नामें गर्जती वारंवार ॥ आपणहि विनोदें म्हणे शिव हर हर ॥ सहज सव्य घालूनि शिवमंदिर ॥ घोर कांतार प्रवेशला ॥३२॥ वाचेसी लागला तोचि वेध ॥ विनोदें बोले शिव शिव शब्द ॥ नामप्रतापें दोष अगाध ॥ झडत सर्व चालिले ॥३३॥ घोरांदर सेवितां वन ॥ नाढळतीच जीव लघुदारूण ॥ तों वरूणदिग्वधूचें सदन ॥ वासरमणि प्रवेशला ॥३४॥ निशा प्रवर्तली सबळ ॥ कीं ब्रह्मांडकरंडा भरलें काजळ ॥ कीं विशाळ कृष्णकंबळ ॥ मंडप काय उभारिला ॥३५॥ विगतधवा जेवीं कामिनी ॥ तेवीं न शोभे कदा यामिनी ॥ जरी मंडित दिसे उडुगणीं ॥ परी पतिहीन रजनी ते ॥३६॥ जैसा पंडित गेलिया सभेंतून ॥ मूर्ख जल्पती पाखंडज्ञान ॥ जेवीं अस्ता जातां सहस्त्रकिरण ॥ उडुगणें मागें झळकती ॥३७॥ असो ऐसी निशा दाटली सुबद्ध ॥ अवघा वेळ उपवासी निषाद ॥ तों एक सरोवर अगाध ॥ दृष्टीं देखिलें शोधितां ॥३८॥ अनेक संपत्ती सभाग्यसदनीं ॥ तेवीं सरोवरी शोभती कुमुदिनी ॥ तटीं बिल्ववृक्ष गगनीं ॥ शोभायमान पसरला ॥३९॥ योगभ्रष्ट कर्मभूमीसी पावती जनन ॥ तेवीं बिल्वडहाळिया गगनींहून ॥ भूमीस लागल्या येऊन ॥ माजी रविशशिकिरण न दिसे ॥४०॥ त्यांत तम दाटलें दारूण ॥ माजी बैसल्या व्याध जाऊन ॥ शरासनीं शर लावून ॥ कानाडी ओढोन सावज लक्षी ॥४१॥ दृष्टीं बिल्वदळें दाटलीं बहुत ॥ तीं दक्षिणहस्तें खुडोनि टाकीत ॥ तो तेथें पद्मजहस्तें स्थापित ॥ शिवलिंग दिव्य होतें ॥४२॥ त्यावरी बिल्वदळें पडत ॥ तेणें संतोषला अपर्णानाथ ॥ व्याधासी उपवास जागरण घडत ॥ सायास न करितां अनायासें ॥४३॥ वाचेसी शिवनामाचा चाळा ॥ हर हर म्हणे वेळोवेळां ॥ पापक्षय होत चालिला ॥ पूजन स्मरण सर्व घडलें ॥४४॥ एक याम झालिया रजनी ॥ तों जलपानालागीं एक हरिणी ॥ आली तेथें ते गर्भिणी ॥ परम सुकुमार तेजस्वी ॥४५॥ व्याध तिणें लक्षिला दुरून ॥ कृतांतवत परम दारुण ॥ आकर्ण ओढिला बाण ॥ देखोनि हरिणी बोलतसे ॥४६॥ म्हणे महापुरुषा अन्यायाविण ॥ कां मजवरी लाविला बाण ॥ मी तव हरिणी आहे गर्भिण ॥ वध तुवां न करावा ॥४७॥ उदरांत गर्भ सूक्ष्म अज्ञान ॥ वधितां दोष तुज दारुण ॥ एक रथभरी जीव वधितां सान ॥ तरी एक बस्त वधियेला ॥४८॥ शत बस्त वधितां एक ॥ वृषभहत्येचें पातक ॥ शत वृषभ तैं गोहत्या देख ॥ घडली शास्त्र वदतसे ॥४९॥ शत गोहत्येचें पातक पूर्ण ॥ एक वघितां होय ब्राह्मण ॥ शत ब्रह्महत्येचें पातक जाण ॥ एक स्त्री वधिलिया ॥५०॥ शत स्त्रियांहूनि अधिक ॥ एक गुरुहत्येचें पातक ॥ त्याहूनि शतगुणी देख ॥ एक गर्भिणी विधिलिया ॥५१॥ तरी अन्याय नसतां ये अवसरीं ॥ मज मारिसी कां वनांतरी ॥ व्याध म्हणे कुटुंब घरी ॥ उपवासी वाट पहात ॥५२॥ मीही आजि निराहार ॥ अन्न नाहींच अणुमात्र ॥ परी मृगी होऊनि सुंदर ॥ गोष्टी वद्सी शास्त्रींच्या ॥५३॥ मज आश्चर्य वाटतें पोटीं ॥ नराऐशा सांगसी गोष्टी ॥ तुज देखोनियां दृष्टीं ॥ दया हृदयीं उपजतसे ॥५४॥ पूर्वीं तुं होतीस कोण ॥ तुज एवढें ज्ञान कोठून ॥ तूं विशाळनेत्री रूप लावण्य ॥ सर्व वर्तमान मज सांगे ॥५५॥ मृगी म्हणे ते अवसरीं ॥ पूर्वी मंथन करितां क्षीरसागरीं ॥ चतुर्दश रत्ने काढिलीं सुरासुरीं ॥ महाप्रयत्नेंकरूनियां ॥५६॥ त्यांमाजी मी रंभा चतुर ॥ मज देखोनि भुलती सुरवर ॥ नाना तपें आचरोनि अपार ॥ तपस्वी पावती आम्हांतें ॥५७॥ म्यां नयनकटाक्षजाळें पसरून ॥ बांधिले निर्जरांचें मनमीन ॥ माझिया अंगसुवासा वेधून ॥ मुनिभ्रमर धांवती ॥५८॥ माझे गायन ऐकावया सुरंग ॥ सुधापानीं धांवती कुरंग ॥ मी भोगीं स्वर्गीचे दिव्य भोग ॥ स्वरूपें न मानी कोणासी ॥५९॥ मद अंगी चढला बहुत ॥ शिवभजन टाकिलें समस्त ॥ शिवरात्री सोमवार प्रदोषव्रत ॥ शिवार्चन सांडिलें म्यां ॥६०॥ सोडोनियां सुधापान ॥ करूं लागलें मद्यप्राशन ॥ हिरण्यनामा दैत्य दारूण ॥ सुर सोडोनि रतले त्यांसी ॥६१॥ ऐसा लोटला काळ अपार ॥ मृगयेसी गेला तो असुर ॥ त्या दुष्टासंगे अपर्णावर ॥ भजनपूजन विसरलें ॥६२॥ मनासी ऐसें वाटलें पूर्ण ॥ असुर गेला मृगयेलागून ॥ इतुक्यांत घ्यावें शिवदर्शन ॥ म्हणोनि गेलें कैलासा ॥६३॥ मज देखतां हिमनगजामात ॥ परम क्षोभोनि शाप देत ॥ तूं परम पापिणी यथार्थ ॥ मृगी होई मृत्युलोकीं ॥६४॥ तुझ्या सख्या दोघीजणी॥ त्या होतील तुजसवं हरिणी ॥ हिरण्य असुर माझिये भजनीं ॥ असावध सर्वदा ॥६५॥ तोही मृग होऊनि सत्य ॥ तुम्हांसींचि होईल रत ॥ ऐक व्याधा सावचित्त ॥ मग म्यां शिव प्रार्थिला ॥६६॥ हे पंचवदना विरूपाक्षा ॥ सच्चिदानंदा कर्माधक्षां॥ दक्षमखदळणा सर्वासाक्षा ॥ उ:शाप देईं आम्हांतें ॥६७॥ भोळा चक्रवर्ती दयाळ ॥ उःशाप वदला पयःफेनधवल ॥ द्वादश वर्षे भरतां तात्काळ ॥ पावाल माझिया पदातें ॥६८॥ मग आम्हीं मृगयोनी ॥ जन्मलों ये कर्मअवनीं ॥ मी गर्भिणी आहें हरिणी ॥ प्रसूतकाळ समीप असे ॥६९॥ तरी मी आपुल्या स्वस्थळा जाऊन ॥ सत्वर येतें गर्भ ठेवून ॥ मग तूं सुखें घेई प्राण ॥ सत्य वचन हें माझें ॥७०॥ ऐसी मृगी बोलिली सावचित्त ॥ त्यावरी तो व्याध काय बोलत ॥ तूं गोड बोलसी यथार्थ ॥ परी विश्वास मज न वाटे ॥७१॥ नानापरी असत्य बोलोन ॥ करावें शरीराचें संरक्षण ॥ हें प्राणीमात्रासी आहे ज्ञान ॥ तरी तूं शपथ वदें आतां ॥७२॥ महत्पापें उच्चारून ॥ शपथ वदें यथार्थ पूर्ण ॥ यावरी ते हरिणी दीनवदन ॥ वाहत आण ऐका ते ॥७३॥ ब्राह्मणकुळीं उपजोन ॥ जो न करी वेदशास्त्रध्ययन ॥ सत्यशौचवर्जित संध्याहीन ॥ माझे शिरीं पातक तें ॥७४॥ एक वेदविक्रय करीती पूर्ण ॥ कृतघ्न परपीडक नावडे भजन ॥ एक दानासी करिती विघ्न ॥ गुरु निंदाश्रवण एक करिती ॥७५॥ रमावराउमावरांची निंदा ॥ त्या पापाची मज होय आपदा ॥ दान दिधलें जें ब्रह्मवृंदा ॥ हिरोनी घेती माघारें ॥७६॥ एक यतिनिंदा करिती ॥ एक शास्त्रें पहाती द्वैत निर्मिती ॥ नाना भ्रष्टमार्ग आचरती ॥ स्वधर्म आपुला सांडोनियां ॥७७॥ देवालया माजी जाऊनी ॥ हरिकथापुराणश्रवणीं ॥ जे बैसती विडा घेउनी ॥ ते कोडी होती पापिये ॥७८॥ जे देवळांत करिती स्त्रीसंभोग ॥ कीं स्त्रीभ्रतारांसी करिती वियोग ॥ ते नपुंसक होऊनि अभाग्य ॥ उपजती या जन्मीं ॥७९॥ वर्मकर्मे निंदा करीत ॥ तो जगपुरीषभक्षक काग होत ॥ शिष्यांसी विद्या असोनि न सांगत ॥ तो पिंगळा होत निर्धारें ॥८०॥ अनुचित प्रतिग्रह ब्राह्मण घेती ॥ त्यानिमित्तें गंडमाळा होती ॥ परक्षेत्रींच्या गाई वळूनि आणिती ॥ ते अल्पायुषी होती या जन्मीं ॥८१॥ जो राजा करी प्रजापीडण ॥ तो या जन्मीं व्याघ्र कां सर्प होय दारूण ॥ वृथा करी साधुछळण ॥ निर्वंश पूर्ण होय त्याचा ॥८२॥ स्त्रिया व्रतनेम करीत ॥ भ्रतारासी अव्हेरीत ॥ धनधान्य असोनि वंचित ॥ त्या वाघुळा होती या जन्मीं ॥८३॥ पुरूष कुरूप म्हणोनियां त्यागिती ॥ त्या या जन्मीं बालविधवा होती ॥ तेथेंही जारकर्म करिती ॥ मग त्या होती वारांगना ॥८४॥ ज्या भ्रतारासी निर्भर्त्सिती ॥ त्या दासी किंवा कुलटा होती ॥ सेवक स्वामीचा द्रोह करिती ॥ ते जन्मा येती श्वानाच्या ॥८५॥ सेवकापासूनि सेवा घेऊन ॥ त्याचें न दे जो वेतन ॥ तो अत्यंत भिकारी होऊन ॥ दारोदारी हिंडतसे ॥८६॥ स्त्रीपुरुष गुज बोलतां ॥ जो जाऊनि ऐके तत्वतां ॥ त्याची स्त्री दुरावे हिंडतां ॥ अन्न न मिळे तयातें ॥८७॥ जे जारणमारण करिती ॥ ते भूत प्रेत पिशाच होती ॥ यती उपवासें पीडिती ॥ त्यांते दुष्काळ जन्मवरी ॥८८॥ स्त्री रजस्वला होऊनी ॥ गृहीं वावरें जे पापिणी ॥ पूर्वज रुधिरीं पडती पतनीं ॥ त्या गृही देव पितृगण न येती ॥८९॥ जे देवाच्या दीपांचें तोत नेती ॥ ते या जन्मीं निपुत्रिक होती ॥ ज्या रांधितां अन्न चोरोनी भक्षिती ॥ त्या मार्जारी होती या जन्मीं ॥९०॥ ब्राह्मणांसी कदन्न घालून ॥ आपण भक्षिती षड्रसपक्वान ॥ त्यांचे गर्भ पडती गळोन ॥ आपुलिया कर्मवशें ॥९१॥ जो मातापित्यांसी शिणवीत ॥ तो ये जन्मी मर्कट होत ॥ सासुश्वशुरा स्नुषा गांजित ॥ तरी बाळक न वांचे तियेचें ॥९२॥ मृगी म्हणे व्याधालागून ॥ जरी मी न ये परतोन ॥ तरी हीं महत्पापें संपूर्ण ॥ माझ्या माथां बैसोत ॥९३॥ हे मिथ्या गोष्ट होय साचार ॥ तरी घडो शिवपूजेचा अपहार ॥ ऐसी शपथ ऐकतां निर्धार ॥ व्याध शंकला मानसी ॥९४॥ म्हणे पतिव्रते जाई आतां ॥ सत्वर येई निशा सरतां ॥ हरिणी म्हणे शिवपदासी तत्वतां ॥ पुण्यवंता जाशील ॥९५॥ उदकपान करूनि वेगीं ॥ निजाश्रमा गेली कुरंगी ॥ इकडे व्याघ्र दक्षिणभार्गी ॥ टाकी बिल्वदळे खुडूनियां ॥९६॥ दोन प्रहर झाली यामिनी ॥ द्वितीय पूजा शिवें मानुनी ॥ अर्धपाप जळालें मुळींहुनी ॥ सप्तजन्मींचें तेधवां ॥९७॥ नामीं आवड जडली पूर्ण ॥ व्याध करी शिवस्मरण ॥ मृगीमुखें ऐकिलें निरूपण ॥ सहज जागरण घडलें तया ॥९८॥ तों दुसरी हरिणी अकस्मात ॥ पातली तेथें तृषाक्रांत ॥ व्याधे बाण ओढीतां त्वरित ॥ करुणा भाकी हरिणी ते ॥९९॥ म्हणे व्याधा ऐक ये समयी ॥ मज कामानळें पीडीलें पाहीं ॥ पतीसी भोग देऊनि लवलाही ॥ परतोनि येतें सत्वर ॥१००॥ व्याध आश्चर्य करी मनांत ॥ म्हणे शपथ बोलोनि जाई त्वरित ॥ धन्य तुमचे जीवित्व ॥ सर्व शास्त्रार्थ ठाउका ॥१॥ चापी तडाग सरोवर ॥ जो पतित मोडी देवागार ॥ गुरुनिंदक मद्यपानी दुराचार ॥ तीं पापें समग्र मस्तकीं माझ्या ॥२॥ महाक्षत्रिय आपण म्हणवित ॥ समरांगणी मागें पळत ॥ वृत्ति हरी सीमा लोटित ॥ ग्रंथ निंदित महापुरूषांचे ॥३॥ वेदशास्त्रांची निंदा करी ॥ संतभक्तांसी द्वेष धरी ॥ हरिहर चरित्रें अव्हेरी ॥ माझे शिरीं तीं पापें ॥४॥ धनधान्य असोनि पाहीं ॥ पतीलागीं शिणवी म्हणे नाहीं ॥ पति सांडोनि निजे परगृही ॥ तीं पापे माझिया माथां ॥५॥ पुत्र स्नुषा सन्मार्ग वर्तता ॥ त्यांसी व्यर्थची गाजिती जे नं पाहंतां ॥ ते कुरुप होती तत्वतां ॥ हिंडता भिक्षा न मिळेचि ॥६॥ बंधुबंधु जे वैर करिती ॥ ते या जन्मीं मत्स्य होती ॥ गुरुचें उणें जे पाहती ॥ त्यांची संपत्ति दग्ध होय ॥७॥ जे मार्गस्थांचीं वस्त्रे हरिती ॥ ते अतिशूद्र प्रेतवस्त्रें पांघरती ॥ आम्ही तपस्वी म्हणोनिया अनाचार करिती ॥ ते घुले होती मोकाट ॥८॥ दासी स्वामीची सेवा न करी ॥ ती ये जन्मी होय मगरी ॥ जो कन्याविक्रय करी ॥ हिंसक योनी निपजे तो ॥९॥ स्त्री भ्रताराची सेवा करीत ॥ तीस जो व्यर्थचि गांजित ॥ त्याचा गृहभंग होत ॥ जन्मजन्मांतरी न सुटे ॥११०॥ ब्राह्मण करी रसविक्रय ॥ घेतां देतां मद्यपी होय ॥ जो ब्रह्मवृंदा अपमानिताहे ॥ तो होय ब्रह्मराक्षस ॥११॥ एकें उपकार केला ॥ जो नष्ट नाठवी त्याला ॥ तो कृतघ्न जंत झाला ॥ पूर्वकर्मे जाणिजे ॥१२॥ विप्र श्राध्दीं जेवुनी ॥ स्त्रीभोग करी ते दिनीं ॥ तो श्वानसुकरयोनीं ॥ उपजेल नि:संशये ॥१३॥ व्यवहारी दहांत बैसोन ॥ खोटी साक्ष देई गर्जोन ॥ पूर्वज नरकीं पावती पतन ॥ असत्य साक्ष देतांचि ॥१४॥ दोघी स्त्रिया करून ॥ एकीचेंच राखी जो मन ॥ तो गोचिड होय जाण ॥ सारमेय शरीरी ॥१५॥ पूर्वजन्मीं कोंडी उदक ॥ त्याचा मळमूत्रनिरोध देख ॥ करितां साधुनिंदा आवश्यक ॥ सत्वर दंत भग्न होती ॥१६॥ देवालयीं करी भोजन ॥ तरी ये जन्मी होय क्षीण ॥ पृथ्वीपंतीची निंदा करितां जाण ॥ उदरीं मंदाग्नि होय पैं ॥१७॥ ग्रहणसमयीं करी भोजन ॥ त्यासी पित्तरोग हो दारुण ॥ परबाळें विकी परदेश नेऊन ॥ तरी सर्वांगीं कुष्ठ भरे ॥१८॥ जी स्त्री करी गर्भपातन ॥ तीउपजे वंध्या होऊन ॥ देवालय टाकी पाडोन ॥ तरी अंगभंग होय त्याचा ॥१९॥ अपराधाविण स्त्रीसी गांजिताहे ॥ त्याचें ये जन्मीं एक अंग जाये ॥ ब्राह्मणाचें अन्न हरिती पापिये ॥ त्यांचा वंश न वाढे कधीं ॥१२०॥ गुरु संत माता पिता ॥ त्यांसी होय जो निर्भर्त्सिता ॥ तरी वाचा जाय तत्वतां ॥ अडखळे बोलतां क्षणाक्षणां ॥२१॥ जो ब्राह्मणांसी दंड भारी ॥ त्यासी व्याधितिडका लागती शरीरीं ॥ जो संतासीं वादविवाद करी ॥ दीर्घ दंत होती त्याचे ॥२२॥ देवद्वारींचे तरुवर ॥ अश्वत्थादि वृक्ष साचार ॥ तोडितां पांगुळ होय निर्धार ॥ भिक्षा न मिळे हिंडातां ॥२३॥ जो सूतकान्न भक्षित ॥ त्याचे उदरीं नाना रोग होत ॥ आपणचि परिमळद्रव्य भोगी समस्त ॥ तरी दुर्गंधी सत्य सर्वांगी ॥२४॥ ब्राह्मणाचें ऋण न देतां ॥ तरी बाळपणीं मृत्यु पावे पिता ॥ जलवृक्षाच्छाया मोडितां ॥ तरी एकही स्थळ न मिळे त्यातें ॥२५॥ ब्राह्मणासी आशा लावून ॥ चाळवी नेदी कदा दान ॥ तो ये जन्मीं अन्न अन्न ॥ करीत हिंडे घरोघरीं ॥२६॥ जो पुत्रद्वेंष करीत ॥ आणि दरिद्रियाचें लग्न मोडित ॥ तरी स्त्रीसी सल राहे पोटांत ॥ वंध्या निश्चित संसारी ॥२७॥ जेणे ब्राह्मण बांधिले निग्रहून ॥ त्यासी सांडसें तोडी सुर्यनंदन ॥ जो नायके कथाग्रंथ पावन ॥ बधिर होय जन्मोजन्मी ॥२८॥ जो पीडी मातापितयांस ॥ त्याचा सर्वदा होई कार्यनाश ॥ एकासी भजे निंदी सर्व देवांस ॥ तरी एकचि पुत्र होय त्यासी ॥२९॥ जो चांडाळ गोवध करी ॥ त्यासी मिळे कर्कश नारी ॥ वृषभ वधितां निर्धारीं ॥ शतमूर्ख पुत्र होय त्यासी ॥१३०॥ उदकतृणेंविण पशु मारीत ॥ तरी मुक्याचि प्रजा होती समस्त ॥ जो पतिव्रतेसी भोगूं इच्छित ॥ तरी कुरूप नारी कर्कशा मिळे ॥३१॥ जो पारधी बहु जीव संहारी ॥ तो फेंपरा होय संसारी ॥ गुरूचा त्याग जो चांडाळ करी ॥ तो उपजतांचि मृत्यु पावे ॥३२॥ नित्य अथवा रविवरीं मुते रवीसमोर ॥ त्याचे बाळपणीं दंत भग्न केश शुभ्र ॥ जे मृत बाळासाठीं रूदती निर्धार॥ त्यांस हांसता निपुत्रिक होय ॥३३॥ हरिणी म्हणे व्याधालागून ॥ मी सत्वर येतें पतीसी भोग देऊन ॥ न यें तरी हीं पापें संपूर्ण ॥ माझ्या माथां बैसोत पैं ॥३४॥ व्याध मनांत शंकोन ॥ म्हणे धन्य धन्य तुमचें ज्ञान ॥ सत्वर येई गृहासी जाऊन ॥ सत्य संपूर्ण सांभाळी ॥३५॥ जलपान करूनि वेगीं ॥ आश्रम गेली ते कुरंगी ॥ तों मृगराज तेचि प्रसंगीं ॥ जलपानार्थ पातला ॥३६॥ व्याधें ओढिला बाण ॥ तों मृग बोले दीनवदन ॥ म्हणे माझ्या स्त्रिया पतिव्रता सगुण ॥ त्यांसी पुसोन येतों मी ॥३७॥ शपथ ऐकें त्वरित ॥ कीर्तन करिती प्रेमळ भक्त ॥ तो कथारंग मोडितां निर्वंश होत ॥ तें पाप सत्य मम माथां ॥३८॥ ब्रह्मकर्म वेदोक्त ॥ शुद्र निजांगे आचरत ॥ तो अधम नरकीं पडत ॥ परधर्म आचरतां ॥३९॥ तीर्थयात्रेसी विघ्नें करी ॥ वाटपाडी वस्त्र द्रव्य हरी ॥ तरी सर्वांगी व्रण अघोरीं ॥ नरकीं पडे कल्पपर्यंत ॥१४०॥ शास्त्रकोशीं नाहीं प्रमाण ॥ कूटकविता करी क्षुद्र लक्षून ॥ हरिती ब्राह्मणांचा मान ॥ तरी संतान तयांचे न वाढे ॥४१॥ हरिदिनीं शिवदिनी उपोषण ॥ विधियुक्त न करी द्वादशी पूर्ण ॥ तरी हस्त पाद क्षीण ॥ होती त्याचे निर्धारें ॥४२॥ एक शिवहरीप्रतिमा फोडिती ॥ एक भगवद्भक्तां विघ्नें करिती ॥ एक शिवमहिमा उच्छेदिती ॥ नरसीं होती कीटक ते ॥४३॥ मातृद्रोही त्यासी व्याधी भरे ॥ पितृद्रोही पिशाच विचरे ॥ गुरुद्रोही तात्काळ मरे ॥ भूतप्रेतगणीं विचरे तो ॥४४॥ विप्र आहार बहुत जेविती ॥ त्यांसी जो हांसे दुर्मती ॥ त्याचे मुखीं अहोचक्ररोग निश्चि ती॥ न सोडती जन्मवरी ॥४५॥ एक गोविक्रय करिती ॥ एक कन्याविक्रय अर्जिती ॥ ते नर मार्जार मस्त होती ॥ बाळें भक्षिती आपुलीं ॥४६॥ जो कन्या भगिनी अभिलाषी ॥ कामदृष्टीं न्याहाळी पतिव्रतेसी ॥ प्रमेहरोग होय त्यासी ॥ कीं खडा गुह्यांत दाटत ॥४७॥ प्रासादभंग लिंगभंग करी ॥ देवांचीं उपकरणें अलंकार चोरी ॥ देवप्रतिष्ठा अव्हेरी ॥ पंडुरोग होय ॥४८॥ एक मित्रद्रोह विश्वासघात करिती ॥ मातृपितृहत्या गुरूसी संकटी पाडिती ॥ ब्रह्मवध गोवध न वारिती ॥ अंगी सामर्थ्य असोनियां ॥४९॥ ब्राह्मण बैसवोनि बाहेरी ॥ उत्तमान्न जेविती गृहांतरी ॥ सोयर्यांची प्रार्थना करी ॥ संग्रहणी पोटशूळ होती तयां ॥१५०॥ एक कर्मभ्रष्ट पंचयज्ञ न करिती ॥ एक ब्राह्मणांची सदनें जाळिती ॥ एक दीनासी मार्गी नागविती ॥ एक संतांचा करिती अपमान ॥५१॥ एक करिती गुरुछळाण ॥ एक म्हणती पाहों याचें लक्षण ॥ नाना दोष आरोपिती अज्ञान ॥ त्यांचे संतान न वाढे ॥५२॥ जो सदा पितृदोष करी ॥ जो ब्रह्मवृंदासी अव्हेरी ॥ शिवकीर्तन ऐकतां त्रासे अंतरी ॥ तरी पितृवीर्य नव्हे तो ॥५३॥ शिवकीर्तनीं नव्हे सादर ॥ तरी कर्णमूळरोग निर्धार ॥ नसत्याचि गोष्टी जल्पे अपार ॥ जो दर्दुर होय निर्धारें ॥५४॥ शिवकीर्तन किंवा पुराण श्रवण ॥ तेथें शयन करीतां सर्प होय दारुण ॥ एक अविवादक छळक जाण ॥ ते पिशाचयोनी पावती ॥५५॥ एकां देवार्चनीं वीट येत ॥ ब्राह्मण पूजावया कंटाळत ॥ तीर्थप्रसाद अव्हेरीत ॥ त्यांच्या आंखुडती अंगशिरा ॥५६॥ मृग म्हणे ऐसीं पापें अपार ॥ मम मस्तकीं होईल परम भार ॥ मग पारधई म्हणे सत्वर ॥ जाई स्वस्थाना मृगवर्या ॥५७॥ व्याध शिवनामें गजें ते क्षणीं ॥ कंठ सद्गदित अश्रु नयनीं ॥ मागुती बिल्वदळें खुडोनी ॥ शिवावरी टाकीतसे ॥५८॥ चौं प्रहरांच्या पूजा चारी ॥ संपूर्ण झाल्या शिवजागरीं ॥ सप्तजन्मींचीं पापें निर्धारीं ॥ मुळींहूनी भस्म झालीं ॥५९॥ तों पूर्वदिशा मुख प्रक्षाळित ॥ सुपर्णाग्रज उदय पावत ॥ आरक्तवर्ण शोभा दिसत ॥ तेंचि कुंकुम प्राचीचें ॥१६०॥ तों तिसरी मृगी आली अकस्मात ॥ व्याध देखिला कृतांतवत ॥ म्हणे मारूं नको मज यथार्थ ॥ बाळासी स्तन देऊनि येतें मी ॥६१॥ व्याध अत्यंत हर्षभरित ॥ म्हणे ही काय बोलेल शास्त्रार्थ ॥ तो ऐकावया म्हणत ॥ शपथ करूनि जाय तूं ॥६२॥ यावरी मृगी म्हणे व्याधा ऐक ॥ जो तृणदाहक ग्रामदाहक ॥ गोब्राह्मणांचें कोंडी उदक ॥ क्षयरोग त्यासी न सोडी ॥६३॥ ब्राह्मणांची सदनें हरिती देख ॥ त्यांचे पूर्वज रौरवीं पडती नि:शंक ॥ मातृपुत्रां बिघडती एक ॥ स्त्रीपुरुषां विघड पाडिती ॥६४॥ देवब्राह्मण देखोन ॥ खालती न करिती कदा मान ॥ निंदीती बोलती कठोर वचन ॥ यम कर चरण छेदी तयांचे ॥६५॥ परवस्तु चोरावया देख ॥ अखंड लाविला असें रोंख ॥ साधुसन्मानें मानी दुःख ॥ त्यासी नेत्ररोगतिडका न सोडिती ॥६६॥ पुस्तकचोर ते मुके होती ॥ रत्नचोरांचे नेत्र जाती ॥ अत्यंत गर्वी ते महिष होती ॥ पारधी निश्चिती श्येनपक्षी ॥६७॥ भक्तांची जो निंदा करीत ॥ त्याचे मुखीं दुर्गंधी घाणित ॥ जो मातापितयांसी ताडित ॥ लुला होत यालागीं ॥६८॥ जो अत्यंत कृपण ॥ धन न वेंची अणुप्रमाण ॥ तो महाभुजंग होऊन ॥ धुसधुसीत बैसे तेथें ॥६९॥ भिक्षेसी यतीश्वर आला ॥ तो जेणें रिता दवडिला ॥ शिव त्यावरी जाण कोपला ॥ संतती संपत्ती दग्ध होय ॥१७०॥ ब्राह्मण बैसला पात्रावरी ॥ उठवूनि घातला बाहेरी ॥ त्याहूनियां दुराचारी ॥ दुसरा कोणी नसेचि ॥७१॥ ऐसा धर्माधर्म ऐकोन ॥ पारधी सद्गद बोले वचन ॥ स्वस्थळा जाई जलपान करूनियां ॥ बाळांसी स्तन देऊन येई ॥७२॥ ऐसें ऐकोनि मृगी लवलाह्या ॥ गेली जलप्राशन करूनियां ॥ बाळें स्तनी लावूनियां ॥ तृप्त केलीं तियेनें ॥७३॥ वडील झाली प्रसूत ॥ दुसरी पतीची कामना पुरवीत ॥ मृगराज म्हणे आतां त्वरित ॥ जाऊं चला व्याधापासी ॥७४॥ मृग पाडसांसहित सर्वही ॥ व्याधापासीं आलीं लवलाहीं ॥ मृग म्हणे ते समयी ॥ आधीं मज वधीं पारधिया ॥७५॥ मृगी म्हणे हा नव्हे विधी ॥ आम्हीं जाऊं पतीच्या आधी ॥ पाडसे म्हणती त्रिशुध्दी ॥ आम्हांसी वधीं पारधिया ॥७६॥ त्यांची वचनें ऐकतां ते क्षणी ॥ व्याध सद्गद झाला मनीं ॥ अश्रुधारा लोटल्या नयनीं ॥ लागे चरणीं तयांच्या ॥७७॥ म्हणे धन्य जिणें माझें झालें ॥ तुमचेनि मुखें निरूपण ऐकिलें ॥ बहुतां जन्मींजें पाप जळालें ॥ पावन केलें शरीर ॥७८॥ माता पिता गुरु देव ॥ तुम्हीच आतां माझे सर्व ॥ कैचा संसार मिथ्या वाव ॥ पुत्रकलत्र सर्व लटकें ॥७९॥ व्याध बोले प्रेमेकरून ॥ आतां कधीं मी शिवपद पावेन ॥ तों अकस्मात आलें विमान ॥ शिवगण बैसले त्यावरी ॥१८०॥ पंचवदन दशभुज ॥ व्याघ्रांबर नेसले महाराज ॥ अद्बुत तयांचे तेज ॥ दिक्चक्रामाजी न समाये ॥८१॥ दिव्य वाद्यें वाजविती किन्नर ॥ आलाप करिती विद्याधर ॥ दिव्य सुमनांचे संभार ॥ सुरगण स्वयें वर्षती ॥८२॥ मृगे पावलीं दिव्य शरीर ॥ व्याध करी साष्टांग नमस्कार ॥ मुखें म्हणे जयजय शिव हर हर ॥ तों शरीरभाव पालटला ॥८३॥ परिसीं झगडतां लोह होय सुवर्ण ॥ तैस व्याध झाला दशभुज पंचवदन ॥ शिवगणीं बहुत प्रार्थून ॥ दिव्य विमानीं बैसविला ॥८४॥ मृगें पावलीं दिव्य शरीर ॥ तींही विमानी आरूढलीं समग्र ॥ व्याधाची स्तुति वारंवार ॥ करिती सुरगण सर्वही॥८५॥ व्याध नेला शिवपदाप्रती ॥ तारामंडळी मृगे राहती ॥ अद्यापि गगनीं झळकती ॥ जन पाहती सर्व डोळां ॥८६॥ सत्यवतीहृदयरत्नखाणी ॥ रसभरित बोलिला लिंगपुराणीं ॥ तें सज्जन ऐकोत दिनरजनीं ॥ ब्रह्मानंदेकरूनियां ॥८७॥ धन्य तें शिवरात्रिव्रत ॥ श्रवणें पातक दग्ध होत ॥ जे हें पठण करिती सावचित्त ॥ धन्य पुण्यवंत नर तेचि ॥८८॥ सज्जन श्रोते निर्जर सत्य ॥ प्राशन करोत शिवलीलामृत ॥ निंदक असुर कुतर्कि बहुत ॥ त्यांसी प्राप्त कैचें हें ॥८९॥ कैलासनाथ ब्रह्मानंद ॥ तयांचे पदकल्हार सुगंध ॥ तेथें श्रीधर अभंग षट्पद ॥ रुंजी घालीत शिवनामें ॥१९०॥ शिवलीलामृत ग्रंथ प्रचंड ॥ स्कंदपुराण ब्रह्मोत्तरखंड परिसोत सज्जन अखंड ॥ द्वितीयाध्याय गोड हा ॥१९१॥ ॥ श्रीसांबसदाशिवार्पणमस्तु ॥