स्कंद पुराण
स्कन्द पुराण १०
सनत्कुमार उवाच
सा देवी त्र्यम्बकप्रोक्ता तताप सुचिरं तपः ।
निराहारा कदाचिच्च एकपर्णाशना पुनः ।
वाय्वाहारा पुनश्चापि अब्भक्षा भूय एव च ॥ १०.१ ॥
तां तपश्चरणे युक्तां ब्रह्मा ज्ञात्वातिभास्वराम् ।
उवाच ब्रूहि तुष्टोऽस्मि देवि किं करवाणि ते ॥ १०.२ ॥
साब्रवीत्त्र्यम्बकं देवं पतिं प्राप्येन्दुवर्चसम् ।
विचरेयं सुखं देव सर्वांल्लोकान्नमस्तव ॥ १०.३ ॥
ब्रह्मोवाच
न हि येन शरीरेण क्रियते परमं तपः ।
तेनैव परमेशोऽसौ पतिः शम्भुरवाप्यते ॥ १०.४ ॥
तस्माद्धि योगाद्भवती दक्षस्येह प्रजापतेः ।
जायस्व दुहिता भूत्वा पतिं रुद्रमवाप्स्यसि ॥ १०.५ ॥
ततः सा तद्वचः श्रुत्वा योगाद्देवी मनस्विनी ।
दक्षस्य दुहिता जज्ञे सती नामातियोगिनी ॥ १०.६ ॥
तां दक्षस्त्र्यम्बकायैव ददौ भार्यामनिन्दिताम् ।
ब्रह्मणो वचनाद्यस्यां मानसानसृजत्सुतान् ॥ १०.७ ॥
आत्मतुल्यबलान्दीप्ताञ्जरामरणवर्जितान् ।
अनेकानि सहस्राणि रुद्राणाममितौजसाम् ॥ १०.८ ॥
तान्दृष्ट्वा सृज्यमानांश्च ब्रह्मा तं प्रत्यषेधयत् ।
मा स्राक्षीर्देवदेवेश प्रजा मृत्युविवर्जिताः ॥ १०.९ ॥
अन्याः सृजस्व भद्रं ते प्रजा मृत्युसमन्विताः ।
तेन चोक्तं स्थितोऽस्मीति स्थाणुस्तेन ततः स्मृतः ॥ १०.१० ॥
देव उवाच
न स्रक्ष्ये मृत्युसंयुक्ताः प्रजा ब्रह्मन्कथंचन ।
स्थितोऽस्मि वचनात्तेऽद्य वक्तव्यो नास्मि ते पुनः ॥ १०.११ ॥
ये त्विमे मानसाः सृष्टा महात्मानो महाबलाः ।
चरिष्यन्ति मया सार्धं सर्व एते हि याज्ञिकाः ॥ १०.१२ ॥
सनत्कुमार उवाच
अथ काले गते व्यास स दक्षः शापकारणात् ।
अन्यानाहूय जामातॄन् सदारानर्चयद्गृहे ॥ १०.१३ ॥
सतीं सह त्र्यम्बकेन नाजुहाव रुषान्वितः ।
सती ज्ञात्वा तु तत्सर्वं गत्वा पितरमब्रवीत् ॥ १०.१४ ॥
अहं ज्येष्ठा वरिष्ठा च जामात्रा सह सुव्रत ।
मां हित्वा नार्हसे ह्येताः सह भर्तृभिरर्चितुम् ॥ १०.१५ ॥
क्रोधेनाथ समाविष्टः स क्रोधोपहतेन्द्रियः ।
निरीक्ष्य प्राब्रवीद्दक्षश्चक्षुषा निर्दहन्निव ॥ १०.१६ ॥
मामेताः सति सस्नेहाः पूजयन्ति सभर्तृकाः ।
न त्वं तथा पूजयसे सह भर्त्रा महाव्रते ॥ १०.१७ ॥
गृहांश्च मे सपत्नीकाः प्रविशन्ति तपोधनाः ।
श्रेष्ठांस्तस्मात्सदा मन्ये ततस्तानर्चयाम्यहम् ॥ १०.१८ ॥
तस्माद्यत्ते करोम्यद्य शुभं वा यदि वाशुभम् ।
पूजां गृहाण तां पुत्रि गच्छ वा यत्र रोचते ॥ १०.१९ ॥
सनत्कुमार उवाच
ततः सा क्रोधदीप्तास्या न जग्राहातिकोपिता ।
पूजामसंमतां हीनामिदं चोवाच तं शुभा ॥ १०.२० ॥
यस्मादसंमतामेतां पूजां त्वं कुरुषे मयि ।
श्लाघ्यां चैवाप्यदुष्टां च श्रेष्ठां मां गर्हसे पितः ॥ १०.२१ ॥
तस्मादिमं स्वकं देहं त्यजाम्येषा तवात्मजा ।
असत्कृतायाः किं मेऽद्य जीवितेनाशुभेन ह ॥ १०.२२ ॥
सनत्कुमार उवाच
ततः कृत्वा नमस्कारं मनसा त्र्यम्बकाय ह ।
उवाचेदं सुसंरब्धा वचनं वचनारणिः ॥ १०.२३ ॥
यत्राहमुपपद्येयं पुनर्देहे स्वयेच्छया ।
एवं तत्राप्यसंमूढा सम्भूता धार्मिका सती ।
गच्छेयं धर्मपत्नीत्वं त्र्यम्बकस्यैव धीमतः ॥ १०.२४ ॥
ततः सा धारणां कृत्वा आग्नेयीं सहसा सती ।
ददाह वै स्वकं देहं स्वसमुत्थेन वह्निना ॥ १०.२५ ॥
तां ज्ञात्वा त्र्यम्बको देवीं तथाभूतां महायशाः ।
उवाच दक्षं संगम्य इदं वचनकोविदः ॥ १०.२६ ॥
यस्मात्ते निन्दितश्चाहं प्रशस्ताश्चेतरे पृथक् ।
जामातरः सपत्नीकास्तस्माद्वैवस्वतेऽन्तरे ।
उत्पत्स्यन्ते पुनर्यज्ञे तव जामातरस्त्विमे ॥ १०.२७ ॥
त्वं चैव मम शापेन क्षत्रियो भविता नृपः ।
प्रचेतसां सुतश्चैव कन्यायां शाखिनां पुनः ।
धर्मविघ्नं च ते तत्र करिष्ये क्रूरकर्मणः ॥ १०.२८ ॥
सनत्कुमार उवाच
तमुवाच तदा दक्षो दूयता हृदयेन वै ।
मया यदि सुता स्वा वै प्रोक्ता त्यक्तापि वा पुनः ।
किं तवात्र कृतं देव अहं तस्याः प्रभुः सदा ॥ १०.२९ ॥
यस्मात्त्वं मामभ्यशपस्तस्मात्त्वमपि शंकर ।
भूर्लोके वत्स्यसे नित्यं न स्वर्लोके कदाचन ॥ १०.३० ॥
भागं च तव यज्ञेषु दत्त्वा सर्वे द्विजातयः ।
अपः स्प्रक्ष्यन्ति सर्वत्र महादेव महाद्युते ॥ १०.३१ ॥
सनत्कुमार उवाच
ततः स देवः प्रहसंस्तमुवाच त्रिलोचनः ।
सर्वेषामेव लोकानां मूलं भूर्लोक उच्यते ॥ १०.३२ ॥
तमहं धारयाम्येको लोकानां हितकाम्यया ।
भूर्लोके हि धृते लोकाः सर्वे तिष्ठन्ति शाश्वताः ।
तस्मात्तिष्ठाम्यहं नित्यमिहैव न तवाज्ञया ॥ १०.३३ ॥
भागान्दत्त्वा तथान्येभ्यो दित्सवो मे द्विजातयः ।
अपः स्पृशन्ति शुद्ध्यर्थं भागं यच्छन्ति मे ततः ।
दत्त्वा स्पृशन्ति भूयश्च धर्मस्यैवाभिवृद्धये ॥ १०.३४ ॥
यथा हि देवनिर्माल्यं शुचयो धारयन्त्युत ।
अशुचिं स्प्रष्टुकामाश्च त्यक्त्वापः संस्पृशन्ति च ॥ १०.३५ ॥
देवानामेवमन्येषां दित्सवो ब्राह्मणर्षभाः ।
भागानपः स्पृशन्ति स्म तत्र का परिदेवना ॥ १०.३६ ॥
त्वं तु मच्छापनिर्दग्धो विपरीतो नराधमः ।
स्वस्यां सुतायां मूढात्मा पुत्रमुत्पादयिष्यसि ॥ १०.३७ ॥
सनत्कुमार उवाच
एवं स भगवाञ्छप्त्वा दक्षं देवो जगत्पतिः ।
विरराम महातेजा जगाम च यथागतम् ॥ १०.३८ ॥
चन्द्रदिवाकरवह्निसमाक्षं चन्द्रनिभाननपद्मदलाक्षम् ।
गोवृषवाहममेयगुणौघं सततमिहेन्दुवहं प्रणताः स्मः ॥ १०.३९ ॥
य इमं दक्षशापाङ्कं देव्याश्चैवाशरीरताम् ।
शृणुयाद्वाथ विप्रान्वा श्रावयीत यतव्रतः ।
सर्वपापविनिर्मुक्तो रुद्रलोकमवाप्नुयात् ॥ १०.४० ॥
इति स्कन्दपुराणे दशमोऽध्यायः