स्कंद पुराण

 

स्कन्द पुराण ११

 

सनत्कुमार उवाच

कदाचित्स्वगृहं प्राप्तं कश्यपं द्विपदां वरम्  ।

अपृच्छद्धिमवान्प्रश्नं लोके ख्यातिकरं नु किम्  ॥ ११.१ ॥

केनाक्षयाश्च लोकाः स्युः ख्यातिश्च परमा मुने  ।

तथैव चार्चनीयत्वं सत्सु तं कथयस्व मे  ॥ ११.२ ॥

 

कश्यप उवाच

अपत्येन महाबाहो सर्वमेतदवाप्यते  ।

मम ख्यातिरपत्येन ब्रह्मणो ऋषिभिश्च ह  ॥ ११.३ ॥

किं न पश्यसि शैलेन्द्र यतो मां परिपृच्छसि  ।

वर्तयिष्यामि तच्चापि यन्मे दृष्टं पुराचल  ॥ ११.४ ॥

वाराणसीमहं गच्छन्नपश्यं संस्थितं दिवि  ।

विमानं स्वनवद्दिव्यमनौपम्यमनिन्दितम्  ॥ ११.५ ॥

तस्याधस्तादार्तनादं गर्तास्थाने शृणोम्यहम्  ।

तानहं तपसा ज्ञात्वा तत्रैवान्तर्हितः स्थितः  ॥ ११.६ ॥

अथागात्तत्र शैलेन्द्र विप्रो नियमवाञ्छुचिः  ।

तीर्थाभिषेकपूतात्मा परे तपसि संस्थितः  ॥ ११.७ ॥

अथ स व्रजमानस्तु व्याघ्रेणाभीषितो द्विजः  ।

विवेश तं तदा देशं सा गर्ता यत्र भूधर  ॥ ११.८ ॥

गर्तायां वीरणस्तम्बे लम्बमानांस्तदा मुनीन्  ।

अपश्यदार्तो दुःखार्तानपृच्छत्तांश्च स द्विजः  ॥ ११.९ ॥

के यूयं वीरणस्तम्बे लम्बमाना ह्यधोमुखाः  ।

दुःखिताः केन मोक्षश्च युष्माकं भवितानघाः  ॥ ११.१० ॥

 

पितर ऊचुः

वयं तेऽकृतपुण्यस्य पितरः सपितामहाः  ।

प्रपितामहाश्च क्लिश्यामस्तव दुष्टेन कर्मणा  ॥ ११.११ ॥

नरकोऽयं महाभाग गर्तारूपं समास्थितः  ।

त्वं चापि वीरणस्तम्बस्त्वयि लम्बामहे वयम्  ॥ ११.१२ ॥

यावत्त्वं जीवसे विप्र तावदेव वयं स्थिताः  ।

मृते त्वयि गमिष्यामो नरकं पापचेतसः  ॥ ११.१३ ॥

यदि त्वं दारसंयोगं कृत्वापत्यं गुणोत्तरम्  ।

उत्पादयसि तेनास्मान्मुच्येम वयमेकशः  ॥ ११.१४ ॥

नान्येन तपसा पुत्र न तीर्थानां फलेन च  ।

तत्कुरुष्व महाबुद्धे तारयस्व पितॄन्भयात् ॥ ११.१५ ॥

स तथेति प्रतिज्ञाय आराध्य च वृषध्वजम्  ।

पितॄन्गर्तात्समुद्धृत्य गणपान्प्रचकार ह  ॥ ११.१६ ॥

स्वयं च रुद्रदयितः सुकेशो नाम नामतः  ।

संमतो बलवांश्चैव रुद्रस्य गणपोऽभवत् ॥ ११.१७ ॥

तस्मात्कृत्वा तपो घोरमपत्यं गुणवत्तरम्  ।

उत्पादयस्व शैलेन्द्र ततः कीर्तिमवाप्स्यसि  ॥ ११.१८ ॥

 

सनत्कुमार उवाच

स एवमुक्तो ऋषिणा शैलेन्द्रो नियमे स्थितः  ।

तपश्चकार विपुलं येन ब्रह्मा तुतोष ह  ॥ ११.१९ ॥

तमागत्य तदा ब्रह्मा वरदोऽस्मीत्यभाषत  ।

ब्रूहि तुष्टोऽस्मि ते शैल तपसानेन सुव्रत  ॥ ११.२० ॥

 

हिमवानुवाच

भगवन्पुत्रमिच्छामि गुणैः सर्वैरलंकृतम्  ।

एतद्वरं प्रयच्छस्व यदि तुष्टोऽसि नः प्रभो  ॥ ११.२१ ॥

 

ब्रह्मोवाच

कन्या भवित्री शैलेन्द्र सुता ते वरवर्णिनी  ।

यस्याः प्रभावात्सर्वत्र कीर्तिमाप्स्यसि पुष्कलाम्  ॥ ११.२२ ॥

अर्चितः सर्वदेवानां तीर्थकोटीसमावृतः  ।

पावनश्चैव पुण्यश्च देवानामपि सर्वतः  ।

ज्येष्ठा च सा भवित्री ते अन्ये चानु ततः शुभे  ॥ ११.२३ ॥

 

सनत्कुमार उवाच

एवमुक्त्वा ततो ब्रह्मा तत्रैवान्तरधीयत  ।

सोऽपि कालेन शैलेन्द्रो मेनायामुपपादयत् ।

अपर्णामेकपर्णां च तथा चाप्येकपाटलाम्  ॥ ११.२४ ॥

न्यग्रोधमेकपर्णा तु पाटलं चैकपाटला  ।

आश्रिते द्वे अपर्णा तु अनिकेता तपोऽचरत् ।

शतं वर्षसहस्राणां दुश्चरं देवदानवैः  ॥ ११.२५ ॥

आहारमेकपर्णेन सैकपर्णा समाचरत् ।

पाटलेन तथैकेन विदधात्येकपाटला  ॥ ११.२६ ॥

पूर्णे पूर्णे सहस्रे तु आहारं तेन चक्रतुः  ।

अपर्णा तु निराहारा तां माता प्रत्यभाषत  ।

निषेधयन्ती ह्यु मेति मातृस्नेहेन दुःखिता  ॥ ११.२७ ॥

सा तथोक्ता तदा मात्रा देवी दुश्चरचारिणी  ।

तेनैव नाम्ना लोकेषु विख्याता सुरपूजिता  ॥ ११.२८ ॥

एतत्तत्त्रिकुमारीणां जगत्स्थावरजङ्गमम्  ।

एतासां तपसा लब्धं यावद्भूमिर्धरिष्यति  ॥ ११.२९ ॥

तपःशरीरास्ताः सर्वास्तिस्रो योगबलान्विताः  ।

सर्वाश्चैव महाभागाः सर्वाश्च स्थिरयौवनाः  ॥ ११.३० ॥

ता लोकमातरश्चैव ब्रह्मचारिण्य एव च  ।

अनुगृह्णन्ति लोकांश्च तपसा स्वेन सर्वदा  ॥ ११.३१ ॥

उमा तासां वरिष्ठा च श्रेष्ठा च वरवर्णिनी  ।

महायोगबलोपेता महादेवमुपस्थिता  ॥ ११.३२ ॥

दत्तकश्चोशना तस्याः पुत्रः स भृगुनन्दनः  ।

असितस्यैकपर्णा तु देवलं सुषुवे सुतम्  ॥ ११.३३ ॥

या तु तासां कुमारीणां तृतीया ह्येकपाटला  ।

पुत्रं शतशलाकस्य जैगीषव्यमुपस्थिता  ।

तस्यापि शङ्खलिखितौ स्मृतौ पुत्रावयोनिजौ  ॥ ११.३४ ॥

उमा तु या मया तुभ्यं कीर्तिता वरवर्णिनी  ।

अथ तस्यास्तपोयोगात्त्रैलोक्यमखिलं तदा  ।

प्रधूपितं समालक्ष्य ब्रह्मा वचनमब्रवीत् ॥ ११.३५ ॥

 

ब्रह्मोवाच

देवि किं तपसा लोकांस्तापयस्यतिशोभने  ।

त्वया सृष्टमिदं विश्वं मा कृत्वा तद्विनाशय  ॥ ११.३६ ॥

त्वं हि धारयसे लोकानिमान्सर्वान्स्वतेजसा  ।

ब्रूहि किं ते जगन्मातः प्रार्थितं सम्प्रसीद नः  ॥ ११.३७ ॥

 

देव्युवाच

यदर्थं तपसो ह्यस्य चरणं मे पितामह  ।

जानीषे तत्त्वमेतन्मे ततः पृच्छसि किं पुनः  ॥ ११.३८ ॥

 

ब्रह्मोवाच

यदर्थं देवि तपसा श्राम्यसे लोकभावनि  ।

स त्वां स्वयं समागम्य इहैव वरयिष्यति  ॥ ११.३९ ॥

सर्वदेवपतिः श्रेष्ठः सर्वलोकेश्वरेश्वरः  ।

वयं सदेवा यस्येशे वश्याः किंकरवादिनः  ॥ ११.४० ॥

स देवदेवः परमेश्वरेश्वरः स्वयं तवायास्यति लोकपोऽन्तिकम्  ।

उदाररूपो विकृताभिरूपवान् समानरूपो न हि यस्य कस्यचित् ॥ ११.४१ ॥

महेश्वरः पर्वतलोकवासी चराचरेशः प्रथमोऽप्रमेयः  ।

विनेन्दुना इन्दुसमानवक्त्रो विभीषणं रूपमिहास्थितोऽग्रम्  ॥ ११.४२ ॥

 

 

इति स्कन्दपुराणे एकादशोऽध्यायः

 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: Content is protected !!