स्कंद पुराण
स्कन्द पुराण २३
सनत्कुमार उवाच
भगवान्देवदेवेशः सर्वभूतपतिर्हरः ।
देवीमुवाच वागीश उमां गिरिवरात्मजाम् ॥ २३.१ ॥
देवि नन्दीश्वरं देवमभिषेक्ष्यामि भूतपम् ।
गणानावाहयिष्यामि किं वा त्वं मन्यसेऽव्यये ॥ २३.२ ॥
देव्युवाच
सप्तलोकाधिपत्यं च गणेशानां तथैव च ।
सर्वमर्हति देवेश नन्दी पुत्रो ममाग्रजः ॥ २३.३ ॥
सनत्कुमार उवाच
ततः स भगवान्देवः सुरशत्रुनिषूदनः ।
प्राङ्मुखः स गणेशानामाह्वानमकरोत्तदा ॥ २३.४ ॥
ततः सहस्रशस्तत्र गणाध्यक्षा मुदा युताः ।
सम्प्राप्ताः सर्वलोकेशास्तच्छृणुष्व महामुने ॥ २३.५ ॥
ततः करालदशनो भृकुटीभूषिताननः ।
शङ्खहाराम्बुगौरश्च दंष्ट्री स्रग्मी त्रिलोचनः ॥ २३.६ ॥
जटासहस्रोर्ध्वशिरा ज्वालाकेशो महाहनुः ।
अग्न्यङ्गारकनेत्रश्च भुजगाबद्धमेखलः ॥ २३.७ ॥
विद्युज्जिह्वो महाकायस्तथा चैवोर्ध्वमेहनः ।
सर्पयज्ञोपवीती च परश्वधधरस्तथा ॥ २३.८ ॥
भुजगाबद्धमौञ्जिश्च भुजगैरेव कङ्कणैः ।
अट्टहासान्सृजानश्च अशनीपातसंनिभान् ।
दिण्डिरित्येव विख्यातो गणपः समदृश्यत ॥ २३.९ ॥
आत्मनः सदृशानां च कोटीभिर्दशभिर्वृतः ।
गणपानां सुरेशानां योगिनां दीप्ततेजसाम् ॥ २३.१० ॥
ततोऽपरो महाकेशो महाकायोर्ध्वमेहनः ।
त्र्यक्षोऽनलशतप्रख्यः अशनीपातनर्दनः ॥ २३.११ ॥
नृत्यन्गायंश्च चित्राणि कुर्वन्नाट्यान्यनेकशः ।
ज्वलदंष्ट्रो महाहासो बृहत्स्कन्धः पिनाकधृक् ॥ २३.१२ ॥
कोटीभिर्दशभिः सार्धं द्विगुणाभिर्महात्मनाम् ।
गणानां चित्ररूपाणां युगपत्सम्प्रदृश्यत ॥ २३.१३ ॥
सिंहास्यगजकोकास्यैर्द्वीपिशार्दूलकाननैः ।
सोऽषाढिर्नाम गणपो व्यास तत्र समागतः ॥ २३.१४ ॥
सनत्कुमार उवाच
अथान्यो व्यास सम्प्राप्तो युगान्तादित्यसप्रभः ।
शतयोजनबाहुश्च दिग्वासाश्चोर्ध्वमेहनः ॥ २३.१५ ॥
अतिदीर्घोऽतिमेढ्रश्च लम्बभ्रूः स्थूलनासिकः ।
वृत्तास्यश्च महाक्षश्च भृकुटीसंहताननः ॥ २३.१६ ॥
पञ्चयोजनविस्तीर्णो दीर्घो वै तावदेव च ।
दंष्ट्राश्चतस्रो वक्त्रेण बिभ्रच्छङ्खेन्दुपाण्डराः ॥ २३.१७ ॥
पञ्चजिह्वोर्ध्वकर्णश्च पाशहस्तो मनोजवः ।
वृतः कोटीशतेनैव सदृशानामदृश्यत ॥ २३.१८ ॥
भारभूतीति विख्यातो महायोगबलान्वितः ।
गणपो देवदेवस्य समीपं सोऽभ्यगच्छत ॥ २३.१९ ॥
ततः कुन्देन्दुशङ्खाभं हिमराश्यम्बुसंनिभम् ।
मृणालस्फटिकाभं च भस्मकक्षावलम्बनम् ॥ २३.२० ॥
गृहीत्वा चाशनीहासं त्रिपादं चीरवाससम् ।
शतोदरं त्रिशिरसं त्रिनेत्रं चोर्ध्वमूर्धजम् ॥ २३.२१ ॥
ज्वालामालाग्रकेशं च व्याघ्रचर्माजिनाम्बरम् ।
वायुवेगं महाहासं भुजगाबद्धमेखलम् ॥ २३.२२ ॥
महोरगकृतापीडं शङ्कुकर्णोर्ध्वमेहनम् ।
भस्मप्रहरणं चैव महादंष्ट्रं महाहनुम् ॥ २३.२३ ॥
महागणपतिं वीरं ज्वर इत्येव विश्रुतम् ।
कोटीशतवृतं तं च गणपं सोऽन्वपश्यत ॥ २३.२४ ॥
ततोऽपरः सौम्यरूपो भस्मदिग्धाङ्ग एव च ।
त्रिशूलपाणिर्दिग्वासा महायोगबलान्वितः ॥ २३.२५ ॥
बहुवेषधरश्चैव ध्यानयोगपरायणः ।
सोमवर्ण इति ख्यातः कोटीशतवृतः प्रभुः ।
तादृशानां गणाध्यक्षो देवेनाहूत आगतः ॥ २३.२६ ॥
अथापरो महाकायः शूलपाणिर्महाबलः ।
युगान्तानलसंकाशः स्थिरः स्थिरयशोबलः ॥ २३.२७ ॥
चन्द्रमौलिर्महाकेशश्चतुर्बाहुर्विलोहितः ।
एकपादैर्महाकायैस्त्र्यक्षैस्तैः शूलपाणिभिः ॥ २३.२८ ॥
वृतः कोटीशतेनैव स्थाणुस्तत्राभ्यवर्तत ।
समहापार्षदो रुद्रः सर्वासुरनिबर्हणः ॥ २३.२९ ॥
ततोऽपरः पट्टिसेन ह्रस्वपादोदरः शुचिः ।
सहस्रबाहुचरणः सहस्राक्षः प्रतापवान् ॥ २३.३० ॥
करालदशनश्चैव कृष्णसर्पाम्बरच्छदः ।
त्र्यक्षश्चन्द्रकृतापीडः कण्ठमालाविभूषितः ॥ २३.३१ ॥
उग्रसेन इति ख्यातः कोटीशतवृतः स च ।
आगात्समीपं देवस्य आहूतः स्वयमीश्वरः ॥ २३.३२ ॥
ततोऽपरः समापेदे देवं चन्द्रार्धधारिणम् ।
चतुर्वक्त्रो महातेजाश्चतुर्विंशेक्षणः प्रभुः ॥ २३.३३ ॥
सहस्रबाहुर्ज्वालास्यो महानेत्रोर्ध्वमेहनः ।
करालदशनश्चैव शङ्कुकर्णो महानखः ॥ २३.३४ ॥
असिपाणिर्महातेजाः शतपादः शतोदरः ।
विद्युत्केशोऽतिहासश्च तथैवोभयतोगतिः ॥ २३.३५ ॥
अजैकपादिति ख्यातो वृतः कोटीशतेन सः ।
काञ्चनोपलवृक्षाढ्यः समेघ इव पर्वतः ॥ २३.३६ ॥
सनत्कुमार उवाच
आगात्ततोऽपरो व्यास गणपः सुमहाबलः ।
सर्वतोवदनः श्रीमान् सर्वतःपाणिपादधृक् ॥ २३.३७ ॥
ह्रस्वबाहूरुपादश्च अशनिं धारयञ्छुभम् ।
शतैर्वृतश्च कोटीनामष्टाभिस्त्वात्मनः समैः ।
निकुम्भ इति विख्यातः शतपादोदराननः ॥ २३.३८ ॥
आगात्ततोऽपरश्चापि विद्युत्केशो महाबलः ।
चन्द्रमालाधरो घोरः प्रहसन्प्रविचालयन् ॥ २३.३९ ॥
दण्डधारी महावक्त्रः शङ्खकुन्देन्दुसप्रभः ।
गणकोटीशतवृतः परमं परतापनः ॥ २३.४० ॥
ततोऽपरः सहस्रेण कोटीनां गणपो वृतः ।
सूर्यमालास्रजं बिभ्रदाजगाम महातपाः ॥ २३.४१ ॥
स सूर्याप्यायनो नाम देवस्य परमप्रियः ।
धनुष्पाणिर्महातेजा विश्रुतः समहाद्युतिः ॥ २३.४२ ॥
तथान्यः सर्पमालश्च चक्राभरण एव च ।
चक्रायुधो महातेजा ह्रस्वपादकटीकरः ॥ २३.४३ ॥
स नाम्ना विश्रुतो लोके ग्रहाप्यायन इत्युत ।
गणकोटिशतैः षड्भिर्वृतः समनुधावत ॥ २३.४४ ॥
शङ्कुकर्णोऽभ्ययाच्चैव गणकोट्या महाबलः ।
नन्दिकश्चापि दशभिः पिङ्गाक्षोऽष्टाभिरेव च ।
विनायकश्चतुःषष्ट्या कुष्माण्डो नाम विश्रुतः ॥ २३.४५ ॥
हिरण्यवर्णः षड्भिश्च एकपादस्तथैव च ।
धूम्रकेशो द्वादशभिः पताकी दशभिस्तथा ॥ २३.४६ ॥
सहस्रघण्टोऽष्टादशभिस्तपः पञ्चभिरेव च ।
सहस्रशीर्षः षड्भिश्च भवः कोटिशतावृतः ॥ २३.४७ ॥
वरो दशभिरभ्यागात्कुम्भकर्णस्तथाष्टभिः ।
विष्वक्सेनः सहस्रेण अन्नदस्तु शतेन वै ॥ २३.४८ ॥
आवेशनी तथाष्टाभिः सप्तभिश्च प्रवर्तनः ।
महारवः सहस्रेण कोटीनां गणपो वृतः ॥ २३.४९ ॥
चतुर्मुखो द्वादशभिस्तथा बाहूपहारकः ।
महाकालः शतेनैव तथाग्निशिखरो गणः ॥ २३.५० ॥
आदित्यमूर्धा कोट्या च तथा चैव धनावहः ।
संनामश्च शतेनैव कुक्कुटोऽष्टाभिरेव च ॥ २३.५१ ॥
कुन्दश्च पञ्चदशभिस्तथा संकोटकोऽपरः ।
अमोघभूतिः कोट्या च तथा द्वौ मेघभूतिकौ ॥ २३.५२ ॥
एकपादोऽपरः षष्ट्या तथा सप्तशिरा गणः ।
महाबलश्च नवभिरपस्मारश्च विश्रुतः ॥ २३.५३ ॥
नीलो नवत्या देवेशः पूर्णभद्रस्तथैव च ।
निरृतिश्चैव सप्तत्या कोटीनामभ्यगात्सह ॥ २३.५४ ॥
कोटीकोटीसहस्राणां शतैर्विंशतिभिर्वृताः ।
ईतयस्तत्र चाजग्मुर्महायोगबलान्विताः ॥ २३.५५ ॥
भूताः कोटिसहस्रेण प्रमथाः कोटिभिस्त्रिभिः ।
वीरभद्रश्चतुःषष्ट्या वृषभश्च महाबलः ॥ २३.५६ ॥
मेघः सौदामनीमालो नवत्या संवृतोऽभ्यगात् ।
प्रभाकरश्च विंशत्या विट्पतिश्च महाबलः ॥ २३.५७ ॥
गिरिको मेघनादश्च उदरो मणिरेव च ।
काष्ठकर्णश्च दिव्यात्मा बिल्वरूपश्च विश्रुतः ॥ २३.५८ ॥
शतमन्युस्तथा चैव पञ्चाक्षश्चैव वीर्यवान् ।
तालकेतुश्च षण्डश्च कापाली गजनाशनः ॥ २३.५९ ॥
संवर्तकस्तथा चैत्रस्त्रैलोक्यदहनस्तथा ।
लोकान्तकश्च दीप्तात्मा हेमकुण्डल एव च ॥ २३.६० ॥
मृत्युश्चैव यमश्चैव कालो विषहरस्तथा ।
शतमायो महामायः सर्वत्राशरणस्तथा ।
एकशृङ्गी च विख्यातस्तथा भृङ्गिरिटिश्च यः ॥ २३.६१ ॥
एते चान्ये च गणपा गुह्या ये च महाबलाः ।
तत्राजग्मुर्मुदा युक्ताः सर्वे चित्रास्त्रयोधिनः ॥ २३.६२ ॥
गायन्तश्च द्रवन्तश्च नृत्यन्तश्च महाबलाः ।
मुखाडम्बरवाद्यानि नादयन्तस्तथैव च ॥ २३.६३ ॥
रथैर्नागैर्हयैश्चैव वायुमर्कटवाहनाः ।
व्याघ्रसिंहबिडालैश्च सर्पैः पक्षिभिरेव च ॥ २३.६४ ॥
श्वापदैश्च तथानेकैरन्यैश्च विविधैः शुभैः ।
विमानेषु तथारूढा मनुष्येषु तथापरे ॥ २३.६५ ॥
भेरीशङ्खमृदङ्गैश्च पणवानकगोमुखैः ।
वादित्रैर्विविधैश्चैव पटहैरेकपुष्करैः ॥ २३.६६ ॥
भेरीझर्झरसंनादैराडम्बरकडिण्डिमैः ।
मड्डुकैर्वेणुवीणाभिर्विवृषैस्तुणवैरपि ॥ २३.६७ ॥
दर्दुरैस्तालघातैश्च कच्छपैः पणवैरपि ।
वाद्यमानैर्महायोगा आजग्मुर्देवसंसदम् ॥ २३.६८ ॥
ते विश्वकर्माणममित्रसाहा विश्वेशमेकाक्षरमव्ययं च ।
सहस्रनेत्रप्रतिमातिभास्वराः प्रणेमुरुच्चैरपि चाभिनेदुः ॥ २३.६९ ॥
इति स्कन्दपुराणे त्रयोविंशतिमोऽध्यायः