स्कंद पुराण
स्कन्द पुराण २४
सनत्कुमार उवाच
ते गणेशा महासत्त्वाः सर्वे देवेश्वरेश्वराः ।
प्रणम्य देवं देवीं च इदं वचनमब्रुवन् ॥ २४.१ ॥
भगवन्देवतारिघ्न देवदेवाम्बिकापते ।
किमर्थं वयमाहूता आज्ञापय कृतं हि तत् ॥ २४.२ ॥
किं सागराञ्छोषयामो यमं वा सह किंकरैः ।
हन्मो मृत्युमुतामृत्युर्न भवत्वद्य पद्मजः ॥ २४.३ ॥
बद्ध्वेन्द्रं सह देवैश्च सविष्णुं सह वायुना ।
आनयामः सुसंक्रुद्धा दैत्यान्वा सह दानवैः ॥ २४.४ ॥
कस्याद्य व्यसनं घोरं करिष्यामस्तवाज्ञया ।
कस्य वाद्योत्सवं देव सर्वकामसमृद्धिमत् ॥ २४.५ ॥
तांस्तथावादिनः सर्वान्नमतो भक्तवत्सलः ।
उवाच देवः सम्पूज्य गणान्गणपतिर्भवः ॥ २४.६ ॥
देव उवाच
शृणुध्वं यत्कृते यूयमिहाहूता जगद्धिताः ।
श्रुत्वा च प्रयतात्मानः कुरुध्वं तदशङ्किताः ॥ २४.७ ॥
नन्दीश्वरोऽयं पुत्रो नः सर्वेषामीश्वरेश्वरः ।
प्रियोऽग्रनायकश्चैव सेनानीर्वः समाहितः ॥ २४.८ ॥
तमिमं मम संदेशाद्यूयं सर्वेऽभिसंमताः ।
सेनान्यमभिषिञ्चध्वं महायोगपतिं पतिम् ॥ २४.९ ॥
अद्यप्रभृति युष्माकमयं नन्दीश्वरः शुभः ।
प्रियो गौरवयुक्तश्च सेनानीरमरः प्रभुः ॥ २४.१० ॥
सनत्कुमार उवाच
एवमुक्ते भगवता गणपाः सर्व एव ते ।
एवमस्त्विति संमन्त्र्य सम्भारानाहरंस्ततः ॥ २४.११ ॥
तस्य रूपाश्रयं दिव्यं जाम्बूनदमयं शुभम् ।
आसनं मेरुसंकाशं मनोरममथाहरन् ॥ २४.१२ ॥
शातकुम्भमयं चापि चारुचामीकरप्रभम् ।
मुक्तादामावलम्बं च मणिरत्नावभासितम् ॥ २४.१३ ॥
स्तम्भैश्च वैडूर्यमयैः किङ्किणीजालसंवृतम् ।
चारुरत्नकसंयुक्तं मण्डपं विश्वतोमुखम् ।
कृत्वा चक्रुश्च तन्मध्ये तदासनवरं शुभम् ॥ २४.१४ ॥
तस्याग्रतः पादपीठं नीलं वज्रावभासितम् ।
चक्रुः पादप्रतिष्ठार्थं कलशौ चास्य पार्श्वगौ ।
सम्पूर्णौ परमाम्भोभिररविन्दावृताननौ ॥ २४.१५ ॥
अग्रतोऽग्निं समाधाय वृषभं चापि पार्श्वतः ।
सवत्सां सुरभिं चापि तस्य पार्श्वेऽथ दक्षिणे ॥ २४.१६ ॥
छत्त्रं शतशलाकं च जाम्बूनदमयं शुभम् ।
शङ्खहाराम्बुगौरेण पृष्ठेनाभिविराजितम् ॥ २४.१७ ॥
व्यजनं चन्द्रशुभ्रं च हेमदण्डं सुचारुमत् ।
मालां कुशेशयानां च भ्रमरावलिसेविताम् ॥ २४.१८ ॥
आनिन्युस्तत्र गणपा नन्द्यावर्तांश्च काञ्चनान् ।
पुनर्वसुं च पुष्यं च द्वौ मत्स्यौ वरुणालयौ ॥ २४.१९ ॥
स्वस्तिकं वर्धमानं च श्रीवत्सं चैव काञ्चनम् ।
कीचका वेणवश्चैव कन्या चैवाभिपूजिता ॥ २४.२० ॥
ऐरावतं सुप्रतीकं गजावेतौ च पूजितौ ।
ध्वजं च पूजितं दिव्यं शङ्खं चैवेन्दुवर्चसम् ॥ २४.२१ ॥
कलशानां सहस्रं च काञ्चनानां सुवर्चसाम् ।
राजतानां सहस्रं च पार्थिवानां तथैव च ॥ २४.२२ ॥
ताम्राणामथ दिव्यानां सहस्रमनलत्विषाम् ।
वासोयुगं वृक्षजं च विरजः सूक्ष्ममेव च ॥ २४.२३ ॥
मुकुटं काञ्चनं चैव सुकृतं विश्वकर्मणा ।
कुण्डले चामले दिव्ये वज्रं चैव वरायुधम् ॥ २४.२४ ॥
पट्टिसं च महद्दिव्यं शूलं चाशनिमेव च ।
जाम्बूनदमयं सूत्रं केयूरद्वयमेव च ॥ २४.२५ ॥
हारं च मणिचित्राङ्गं रोचनारुचकं तथा ।
{}नलभां पारियात्रं च वर्षं कङ्कणिमेव च{} ॥ २४.२६ ॥
दर्भांश्च दिव्यां समिधमाज्यं धूपमथापि च ।
समन्तान्निन्युरव्यग्रा गणपा देवसंमताः ॥ २४.२७ ॥
ततो दिशः समुद्राश्च वरुणः सधनेश्वरः ।
यमोऽग्निर्वसवश्चैव चन्द्रादित्यौ ग्रहैः सह ॥ २४.२८ ॥
तारारूपाणि सर्वाणि नक्षत्राणि ध्रुवस्तथा ।
रुद्रा रक्षांसि यक्षाश्च अश्विनौ दैत्यदानवाः ॥ २४.२९ ॥
गन्धर्वाप्सरसश्चैव नारदः पर्वतस्तथा ।
पृथिवी च समुद्राश्च वर्षाणि गिरयस्तथा ॥ २४.३० ॥
वृक्षाश्च वीरुधश्चैव ओषध्यश्च महाबलाः ।
नद्यः सर्वाः समाजग्मुः पशवश्चैव सर्वशः ॥ २४.३१ ॥
लोकस्य मातरश्चैव पृथिवी स्वर्ग एव च ।
भूतानि प्रकृतिश्चैव इन्द्रियाणि च सर्वशः ॥ २४.३२ ॥
तीर्थानि चैव सर्वाणि दानानि विविधानि च ।
ऋचो यजूंषि सामानि अथर्वाङ्गिरसावपि ॥ २४.३३ ॥
यज्ञाश्च क्रतवश्चैव इष्टयो नियमास्तथा ।
छन्दांसि चैव सर्वाणि पिशाचा देवयोनयः ।
ब्रह्मा च ऋषयश्चैव विष्णुः सानुचरस्तथा ॥ २४.३४ ॥
तेष्वागतेषु सर्वेषु भगवान्गोवृषध्वजः ।
सर्वकार्यविधिं कर्तुमादिदेश पितामहम् ॥ २४.३५ ॥
एकैकं कलशं तत्र सर्वौषधिसमन्वितम् ।
कृत्वाद्भिः पूरयित्वा च कुशेशयमुखावृतम् ॥ २४.३६ ॥
जयां च विजयां चैव सिंहीं व्याघ्रीं तथैव च ।
सुवर्चलां शङ्खपुष्पीं विष्णुक्रान्तां पुनर्नवाम् ॥ २४.३७ ॥
कुमारीं चन्द्रकान्तां च मृतसंजीवनीमपि ।
आदित्यवर्चसं चैव अमृतां श्रीनिकेतनाम् ॥ २४.३८ ॥
तथा कुमुद्वतीं चैव प्राक्षिपंस्तेष्वथौषधीः ।
पार्थिवेषु तदा व्यास सर्वेष्वेव गणेश्वराः ॥ २४.३९ ॥
सौवर्णेषु तु सर्वेषु तीर्थानि विविधानि च ।
दानानि चैव सर्वाणि भगवान्संन्यवेशयत् ॥ २४.४० ॥
राजतेषु च कुम्भेषु मन्त्रांश्छन्दांसि चैव ह ।
क्रतूनन्यांश्च विविधा इष्टीः काम्यांस्तथेतरान् ॥ २४.४१ ॥
औदुम्बरेषु सर्वेषु सरितः सागरांस्तथा ।
तपांसि नियमांश्चैव भगवानभ्यविन्यसत् ॥ २४.४२ ॥
एकैकं कलशं तत्र अभिपूर्याभिमन्त्र्य च ।
वेष्टयित्वा च सूत्रेण देवेभ्यः प्रददौ विभुः ॥ २४.४३ ॥
स जग्राह तदा ब्रह्मा एकं कलशमात्मना ।
विष्णवे च ददावेकमेकमिन्द्राय धीमते ।
गणपेभ्यस्तथा चान्यानृषिभ्यश्च पितामहः ॥ २४.४४ ॥
ततस्तमासने तस्मिन्नुपवेश्य महामनाः ।
अर्चयित्वा ततो ब्रह्मा स्वयमेवाभ्यषिञ्चत ॥ २४.४५ ॥
ततो विष्णुस्ततः शक्रो ऋषयश्च सहामरैः ।
गणाधिपाश्च सर्वे ते अभ्यषिञ्चन्त नन्दिनम् ॥ २४.४६ ॥
वासोयुगं च तद्दिव्यं गन्धान्दिव्यांस्तथैव च ।
केयूरे कुण्डले चैव मुकुटं हारमेव च ।
पट्टिसं शूलवज्रे च अशनीं च ददौ स्वयम् ॥ २४.४७ ॥
छत्त्रं जग्राह देवेन्द्रो वायुर्व्यजनमेव च ।
ऋषयस्तुष्टुवुश्चैव पितामहपुरोगमाः ॥ २४.४८ ॥
विष्णुरुवाच
नमः कुष्माण्डराजाय वज्रोद्यतकराय च ।
शालङ्कायनपौत्राय हलमार्गोत्थिताय च ॥ २४.४९ ॥
शिलादस्य च पुत्राय रुद्रजप्यकराय च ।
रुद्रभक्ताय देवाय नमोऽन्तर्जलशायिने ॥ २४.५० ॥
गणानां पतये चैव भूतानां पतये नमः ।
उमापुत्राय देवाय पट्टिसायुधधारिणे ॥ २४.५१ ॥
नमो दंष्ट्राकरालाय ललाटनयनाय च ।
प्रमथाय वरेण्याय ईशानायार्पिताय च ॥ २४.५२ ॥
द्वाराध्यक्षाय शूराय सुयशापतये नमः ।
नमः प्रवरमालाय क्षीरोदनिलयाय च ॥ २४.५३ ॥
महागणाधिपतये महायोगेश्वराय च ।
दिण्डिमुण्डाय चण्डाय एकाक्षररताय च ॥ २४.५४ ॥
अक्षयायामृतायैव अजरायामराय च ।
पशूनां पतये चैव जेत्रे मृत्योस्तथैव च ॥ २४.५५ ॥
नमः पवनवेगाय सर्वज्ञायाजिताय च ।
अनेकशिरसे चैव अनेकचरणाय च ॥ २४.५६ ॥
किरीटिने कुण्डलिने महापरिघबाहवे ।
सर्वान्देवान्गणांश्चैव पाहि देव नमोऽस्तु ते ॥ २४.५७ ॥
सनत्कुमार उवाच
एवं स्तुत्वा ततो देवस्तस्मै व्यास महात्मने ।
प्राञ्जलिः प्रयतो भूत्वा जयशब्दं चकार ह ॥ २४.५८ ॥
ततो गणा जयेत्यूचुस्ततो देवास्ततोऽसुराः ।
ततः सर्वाणि भूतानि ब्रह्मा शक्रस्तथैव च ॥ २४.५९ ॥
ततः शङ्खांश्च भेरींश्च पटहाडम्बरांस्तथा ।
वंशांश्च पणवांश्चैव कृकवान्गोविषाणिकान् ॥ २४.६० ॥
दिण्डिमान्वेणुकांश्चैव मर्दलांश्चैव सर्वशः ।
अवादयन्त गणपा हर्षयन्तो मुदा युताः ॥ २४.६१ ॥
सनत्कुमार उवाच
नन्दीश्वरस्य य इमं स्तवं देवाभिनिर्मितम् ।
पठेत सततं मर्त्यः स गच्छेन्मम लोकताम् ॥ २४.६२ ॥
नमो नन्दीश्वरायेति कृत्वा यः स्वप्नमाचरेत् ।
तस्य कुष्माण्डराजेभ्यो न भयं विद्यते क्वचित् ॥ २४.६३ ॥
यत्रायं स्थाप्यते नित्यं स्तवः परमपूजितः ।
न भयं तत्र भवति ग्रहेभ्यो व्यास सर्वदा ॥ २४.६४ ॥
नन्दीश्वरं ये प्रणमन्ति मर्त्या नित्यं प्रसन्नेन्द्रियशुद्धसत्त्वाः ।
ते देवदेवस्य सहाद्रिपुत्र्या इष्टा वरिष्ठाश्च गणा भवन्ति ॥ २४.६५ ॥
इति स्कन्दपुराणे चतुर्विंशतिमोऽध्यायः