स्कंद पुराण
स्कन्दपुराण 30
व्यास उवाच
भगवन्पिङ्गलः केन गणत्वं समुपागतः ।
अन्नदत्वं च सम्प्राप्तो वाराणस्यां महाद्युतिः ॥ ३०.१ ॥
क्षेत्रपालः कथं जातः प्रियत्वं च कथं गतः ।
एतदिच्छामि कथितं श्रोतुं ब्रह्मसुत त्वया ॥ ३०.२ ॥
सनत्कुमार उवाच
शृणु व्यास यथा लेभे गणेशत्वं स पिङ्गलः ।
अन्नदत्वं च लोकानां स्थानं वाराणसीं च हि ॥ ३०.३ ॥
पूर्णभद्रसुतः श्रीमानासीद्यक्षः प्रतापवान् ।
हरिकेश इति ख्यातो ब्रह्मण्यो धार्मिकश्च ह ॥ ३०.४ ॥
तस्य जन्मप्रभृत्येव शर्वे भक्तिरनुत्तमा ।
तदाशीस्तन्नमस्कारस्तन्निष्ठस्तत्परायणः ॥ ३०.५ ॥
आसीनश्च शयानश्च गच्छंस्तिष्ठन्ननुव्रजन् ।
भुञ्जानोऽथ पिबन्वापि रुद्रमेवानुचिन्तयत् ॥ ३०.६ ॥
तमेवं युक्तमनसं पूर्णभद्रः पिताब्रवीत् ।
न त्वा पुत्रमहं मन्ये दुर्जातो यस्त्वमन्यथा ॥ ३०.७ ॥
न हि यक्षकुलीनानामेतद्वृत्तं भवत्युत ।
गुह्यका वत यूयं वै स्वभावात्क्रूरचेतसः ।
क्रव्यादाश्चैव किंभक्षा हिंसाशीलाश्च पुत्रक ॥ ३०.८ ॥
मैवं कार्षीर्न नो वृत्तिरेवं दृष्टा महात्मनाम् ।
स्वयम्भुवा यथा सृष्टा सैव वृत्तिः प्रशस्यते ॥ ३०.९ ॥
हरिकेश उवाच
दुष्टा चैवाप्रशस्ता च गर्हिता साधुभिः सदा ।
वृत्तिः स्वयम्भुवा सृष्टा त्यक्तव्या यदि नो भवेत् ।
आश्रमान्तरजं कर्म न कुर्युर्गृहिणस्ततः ॥ ३०.१० ॥
हित्वा मनुष्यभावं च कर्मभिर्विविधैश्च ह ।
देवत्वं नो विमार्गेयुर्मानुष्यां जातिमेव च ॥ ३०.११ ॥
अथ चेद्विहितं तेषां कर्म तत्प्राप्तिसंश्रितम् ।
ममापि विहितं पश्य कर्मैतन्नात्र संशयः ॥ ३०.१२ ॥
सनत्कुमार उवाच
स एवमुक्तः पुत्रेण पूर्णभद्रः प्रतापवान् ।
उवाच निष्क्रम क्षिप्रं गच्छ त्वं यत्र रोचते ॥ ३०.१३ ॥
ततः स निर्गतस्त्यक्त्वा गृहसम्बन्धिबान्धवान् ।
वाराणसीं समासाद्य तपस्तेपे सुदुश्चरम् ॥ ३०.१४ ॥
स्थाणुभूतो ह्यनिमिषः शुष्ककाष्ठोपलोपमः ।
संनियम्येन्द्रियग्राममवातिष्ठत निश्चलः ॥ ३०.१५ ॥
अथ तस्यैवमनिशं तत्परस्य तदाशिषः ।
सहस्रमेकं वर्षाणां दिव्यमभ्यतिवर्तत ॥ ३०.१६ ॥
वल्मीकेन समाक्रान्तो भक्ष्यमाणः पिपीलिकैः ।
वज्रसूचीमुखैर्व्यास विध्यमानस्तथैव च ॥ ३०.१७ ॥
निर्मांसरुधिरत्वक्च कुन्दशङ्खेन्दुसप्रभः ।
अस्थिशेषोऽभवत्सर्वो देवश्चैनममन्यत ॥ ३०.१८ ॥
एतस्मिन्नन्तरे देवी व्यज्ञापयत शंकरम् ।
उद्यानं पुनरेवेदं द्रष्टुमिच्छामि सर्वद ॥ ३०.१९ ॥
क्षेत्रस्य चैव माहात्म्यं श्रोतुं कौतूहलं हि मे ।
यतश्च प्रियमेतत्ते यच्चास्य फलमुत्तमम् ॥ ३०.२० ॥
इति विज्ञापितो देवः पार्वत्या भुवनेश्वरः ।
सर्वं पृष्टं यथान्यायमाख्यातुमुपचक्रमे ॥ ३०.२१ ॥
निर्जगाम च देवेशः पार्वत्या सह शंकरः ।
उद्यानं दर्शयामास देव्या देवः पिनाकधृक् ॥ ३०.२२ ॥
प्रफुल्लनानाविधगुल्मशोभितं लताप्रतानावनतं मनोहरम् ।
विरूढपुष्पैः परितः प्रियङ्गुभिः सुपुष्पितैः कण्टकितैश्च केतकैः ॥ ३०.२३ ॥
तमालगुल्मैर्निचितं सुगन्धिभिर्निकामपुष्पैर्बकुलैश्च सर्वशः ।
अशोकपुंनागवनैः सुपुष्पितैर्द्विरेफमालाकुलपुष्पसंचयैः ॥ ३०.२४ ॥
क्वचित्प्रफुल्लाम्बुजरेणुरूषितैर्विहंगमैश्चारुकलप्रणादिभिः ।
विनादितं सारसहंसनादिभिः प्रमत्तदात्यूहरुतैश्च वल्गुभिः ॥ ३०.२५ ॥
क्वचिच्च चक्राह्वरुतोपनादितं क्वचिच्च कादम्बकदम्बकायुतम् ।
क्वचिच्च कारण्डवनादनादितं क्वचिच्च मत्तालिकुलाकुलीकृतम् ॥ ३०.२६ ॥
मदाकुलाभिर्भ्रमराङ्गनाभिर्निषेवितं चारुसुगन्धिपुष्पम् ।
क्वचित्सुपुष्पैः सहकारवृक्षैर्लतोपगूढैस्तिलकैश्च गूढम् ॥ ३०.२७ ॥
प्रगीतविद्याधरसिद्धचारणं प्रनृत्तनित्यानुगताप्सरोगणम् ।
प्रहृष्टनानाविधपक्षिसेवितं प्रमत्तहारीतकुलोपनादितम् ॥ ३०.२८ ॥
मृगेन्द्रनादाकुलसन्नमानसैः क्वचित्क्वचिद्बद्धकदम्बकं मृगैः ।
प्रफुल्लनानाविधचारुपङ्कजैः सरस्तडागैरुपशोभितं क्वचित् ॥ ३०.२९ ॥
निविडनिचुलनीलं नीलकण्ठाभिरामं मदमुदितविहंगव्रातनादाभिरामम् ।
कुसुमिततरुशाखालीनमत्तद्विरेफं नवकिसलयशोभाशोभितप्रान्तशाखम् ॥ ३०.३० ॥
क्वचिच्च दन्तिक्षतचारुवीरुत्क्वचिल्लतालिङ्गितचारुवृक्षम् ।
क्वचिद्विलासालसगामिनीभिर्निषेवितं किंपुरुषाङ्गनाभिः ॥ ३०.३१ ॥
पारावतध्वनिनिकूजितचारुशृङ्गैरभ्रंकषैः सितमनोहरचारुरूपैः ।
आकीर्णपुष्पनिकरप्रविविक्तहासैर्विभ्राजितं त्रिदशदेवकुलैरनेकैः ॥ ३०.३२ ॥
फुल्लोत्पलागरुसहस्रवितानयुक्तैस्तोयाशयैः समनुशोभितदेवमार्गम् ।
मार्गान्तरागलितपुष्पविचित्रभक्ति सम्बद्धगुल्मविटपैर्विहगैरुपेतम् ॥ ३०.३३ ॥
तुङ्गाग्रैर्नीलपुष्पस्तबकभरनतप्रान्तशाखैरशोकैर्मत्तालिव्रातगीतश्रुतिसुखजननैर्भासितान्तं मनोज्ञैः ।
रात्रौ चन्द्रस्य भासा कुसुमिततिलकैरेकतां सम्प्रयातं छायासुप्तप्रबुद्धस्थितहरिणकुलालुप्तदर्भाङ्कुराग्रम् ॥ ३०.३४ ॥
हंसानां पक्षवातप्रचलितकमलस्वच्छविस्तीर्णतोयं तोयानां तीरजातप्रविकचकदलीवाटनृत्यन्मयूरम् ।
मायूरैः पक्षचन्द्रैः क्वचिदपि पतितै रञ्जितक्ष्माप्रदेशं देशे देशे निलीनप्रमुदितविलसन्मत्तहारीतवृन्दम् ॥ ३०.३५ ॥
सारङ्गैः क्वचिदुपसेवितप्रदेशं संछन्नं कुसुमचयैः क्वचिद्विचित्रैः ।
हृष्टाभिः क्वचिदपि किंनराङ्गनाभिः क्षीवाभिः सुमधुरगीतवृक्षषण्डम् ॥ ३०.३६ ॥
संसृष्टैः क्वचिदुपलिप्तकीर्णपुष्पैरावासैः परिवृतपादपं मुनीनाम् ।
आ मूलात्फलनिचितैः क्वचिद्विशालैरुत्तुङ्गैः पनसमहीरुहैरुपेतम् ॥ ३०.३७ ॥