स्कंद पुराण
फुल्लातिमुक्तकलतागृहलीनसिद्धं सिद्धाङ्गनाकनकनूपुररावरम्यम् ।
रम्यप्रियङ्गुतरुमञ्जरिसक्तभृङ्गं भृङ्गावलीशबलिताम्रकदम्बपुष्पम् ॥ ३०.३८ ॥
पुष्पोत्करानिलविघूर्णितपादपाग्रमग्रे सुरेभविनिपातितवंशगुल्मम् ।
गुल्मान्तरप्रसृतभीतमृगीसमूहमूहावतां तनुभृतामपवर्गदातृ ॥ ३०.३९ ॥
चन्द्रांशुजालधवलैस्तिलकैर्मनोज्ञैः सिन्दूरकुङ्कुमकुसुम्भनिभैरशोकैः ।
चामीकरप्रतिसमैरथ कर्णिकारैः पुष्पोत्करैरुपचितं सुविशालशाखैः ॥ ३०.४० ॥
क्वचिदञ्जनचूर्णाभैः क्वचिद्विद्रुमसंनिभैः ।
क्वचित्काञ्चनसंकाशैः पुष्पैराचितभूतलम् ॥ ३०.४१ ॥
पुंनागेषु द्विजशतविरुतं रक्ताशोकस्तबकभरनतम् ।
रम्योपान्तं क्लमहरपवनं फुल्लाब्जेषु भ्रमरविलसितम् ॥ ३०.४२ ॥
सकलभुवनभर्ता लोकनाथस्तदानीं तुहिनशिखरिपुत्र्या सार्धमिष्टैर्गणेशैः ।
विविधतरुविशालं मत्तहृष्टान्यपुष्टमुपवनमतिरम्यं दर्शयामास देव्याः ॥ ३०.४३ ॥
देव्युवाच
उद्यानं दर्शितं देव शोभया परया युतम् ।
क्षेत्रस्य तु गुणान्सर्वान् पुनर्वक्तुमिहार्हसि ॥ ३०.४४ ॥
अस्य क्षेत्रस्य माहात्म्यमविमुक्तस्य तत्तदा ।
श्रुत्वापि न हि मे तृप्तिरतो भूयो वदस्व मे ॥ ३०.४५ ॥
देव उवाच
इदं गुह्यतमं क्षेत्रं सदा वाराणसी मम ।
सर्वेषामेव जन्तूनां हेतुर्मोक्षस्य सर्वदा ॥ ३०.४६ ॥
अस्मिन्सिद्धाः सदा देवि मदीयं व्रतमाश्रिताः ।
नानालिङ्गधरा नित्यं मम लोकाभिकाङ्क्षिणः ।
अभ्यस्यन्ति परं योगं युक्तात्मानो जितेन्द्रियाः ॥ ३०.४७ ॥
नानावृक्षसमाकीर्णे नानाविहगसेविते ।
कमलोत्पलपुष्पाढ्यैः सरोभिः समलंकृते ॥ ३०.४८ ॥
अप्सरोगणगन्धर्वैः सदा संसेविते शुभे ।
रोचते मे सदावासो येन कार्येण तच्छृणु ॥ ३०.४९ ॥
मन्मना मम भक्तश्च मयि सर्वार्पितक्रियः ।
यथा मोक्षमिहाप्नोति अन्यत्र न तथा क्वचित् ॥ ३०.५० ॥
एतन्मम पुरं दिव्यं गुह्याद्गुह्यतरं महत् ।
ब्रह्मादयो विजानन्ति ये च सिद्धा मुमुक्षवः ।
अतः प्रियमिदं क्षेत्रमस्माच्चेह रतिर्मम ॥ ३०.५१ ॥
विमुक्तं न मया यस्मान्मोक्ष्यते वा कदाचन ।
मम क्षेत्रमिदं तस्मादविमुक्तमिति स्मृतम् ॥ ३०.५२ ॥
नैमिशेऽथ कुरुक्षेत्रे गङ्गाद्वारेऽथ पुष्करे ।
स्नानात्संसेवनाद्वापि न मोक्षः प्राप्यते यतः ।
इह सम्प्राप्यते येन तत एतद्विशिष्यते ॥ ३०.५३ ॥
प्रयागे वा भवेन्मोक्ष इह वा मत्परिग्रहात् ।
प्रयागादपि तीर्थाग्र्यादिदमेव महत्स्मृतम् ॥ ३०.५४ ॥
जैगीषव्यः परां सिद्धिं यो गतः स महातपाः ।
अस्य क्षेत्रस्य माहात्म्याद्भक्त्या च मम भावतः ॥ ३०.५५ ॥
जैगीषव्यगुहा श्रेष्ठा योगिनां स्थानमिष्यते ।
ध्यायतस्तत्र मां नित्यं योगाग्निर्दीप्यते भृशम् ।
कैवल्यं परमं याति देवानामपि दुर्लभम् ॥ ३०.५६ ॥
अव्यक्तलिङ्गैर्मुनिभिः सर्वसिद्धान्तवेदिभिः ।
इह सम्प्राप्यते मोक्षो दुर्लभोऽन्यत्र कर्हिचित् ॥ ३०.५७ ॥
तेभ्यश्चाहं प्रयच्छामि योगैश्वर्यमनुत्तमम् ।
आत्मनश्चैव सायुज्यमीप्सितं स्थानमेव च ॥ ३०.५८ ॥
कुबेरः स महायक्षस्तथा सर्वार्पितक्रियः ।
क्षेत्रसंसेवनाद्देवि गणेशत्वमवाप ह ॥ ३०.५९ ॥
संवर्तो भविता यश्च सोऽपि भक्त्या ममैव तु ।
इहैवाराध्य मां देवि सिद्धिं यास्यत्यनुत्तमाम् ॥ ३०.६० ॥
पराशरसुतो योगी ऋषिर्व्यासो महातपाः ।
धर्मवक्ता भविष्यश्च वेदसंस्थाप्रवर्तकः ।
रंस्यते सोऽपि पद्माक्षि क्षेत्रेऽस्मिन्मुनिपुंगवः ॥ ३०.६१ ॥
ब्रह्मा देवर्षिभिः सार्धं विष्णुर्वायुर्दिवाकरः ।
देवराजस्तथा शक्रो येऽपि चान्ये दिवौकसः ।
उपासते महात्मानः सर्वे मामिह सुव्रते ॥ ३०.६२ ॥
अन्ये च योगिनः सिद्धाश्छन्नरूपा महाव्रते ।
अनन्यमनसो भूत्वा मामिहोपासते सदा ॥ ३०.६३ ॥
अलर्कश्च पुरीमेतां मत्प्रसादादवाप्स्यति ।
स चैनां पूर्ववत्कृत्वा चतुर्वर्णसमाकुलाम् ॥ ३०.६४ ॥
स्फीतां जनपदाकीर्णां भुक्त्वा च सुचिरं नृपः ।
मयि सर्वार्पितप्राणो मामेव प्रतिपत्स्यते ॥ ३०.६५ ॥
ततः प्रभृति चार्वङ्गि येऽपि क्षेत्रनिवासिनः ।
गृहिणो लिङ्गिनो वापि मद्भक्ता मत्परायणाः ।
मत्प्रसादाद्गमिष्यन्ति मोक्षं परमदुर्गमम् ॥ ३०.६६ ॥
विषयासक्तचित्तोऽपि त्यक्तधर्मरतिर्नरः ।
इह क्षेत्रे मृतः सोऽपि संसारं न पुनर्विशेत् ॥ ३०.६७ ॥
ये पुनर्निर्ममा धीराः सत्त्वस्था विजितेन्द्रियाः ।
व्रतिनश्च निरारम्भाः सर्वतो मयि भाविताः ॥ ३०.६८ ॥
देहभेदं समासाद्य धीमन्तः सङ्गवर्जिताः ।
गता एव परं मोक्षं प्रसादान्मम सुव्रते ॥ ३०.६९ ॥
जन्मान्तरसहस्रेषु युञ्जन्योगी यमाप्नुयात् ।
तमिहैव परं मोक्षं मरणादधिगच्छति ॥ ३०.७० ॥
एतत्संक्षेपतो देवि क्षेत्रस्यास्य महत्फलम् ।
अविमुक्तस्य कथितं मया ते गुह्यमुत्तमम् ॥ ३०.७१ ॥
अतः परतरं नास्ति क्षेत्रं गुह्यमितीश्वरि ।
एतद्बुध्यन्ति योगज्ञा ये च योगीश्वरा भुवि ॥ ३०.७२ ॥
एतदेव परं ज्ञानमेतदेव परं शिवम् ।
एतदेव परं ब्रह्म एतदेव परं पदम् ॥ ३०.७३ ॥
वाराणसीति भुवनत्रयसारभूता रम्या पुरी मम सदा गिरिराजपुत्रि ।
अत्रागता विविधदुष्कृतकारिणोऽपि पापक्षयाद्विरजसः प्रतिभान्ति मर्त्याः ॥ ३०.७४ ॥
एतत्स्मृतं प्रियतमं मम देवि नित्यं क्षेत्रं विचित्रतरुगुल्मनिकामपुष्पम् ।
अस्मिन्मृतास्तनुभृतः पदमाप्नुवन्ति मोक्षाख्यमेनसि रतापि न संशयोऽत्र ॥ ३०.७५ ॥
इति स्कन्दपुराणे त्रिंशत्तमोऽध्यायः