स्कंद पुराण

 

स्कन्द पुराण ४

 

सनत्कुमार उवाच

प्राजापत्यं ततो लब्ध्वा प्रजाः स्रष्टुं प्रचक्रमे  ।

प्रजास्ताः सृज्यमानाश्च न विवर्धन्ति तस्य ह  ॥ ४.१ ॥

स कुर्वाणस्तथा सृष्टिं शक्तिहीनः पितामहः  ।

सृष्ट्यर्थं भूय एवाथ तपश्चर्तुं प्रचक्रमे  ॥ ४.२ ॥

सृष्टिहेतोस्तपस्तस्य ज्ञात्वा त्रिभुवनेश्वरः  ।

तेजसा जगदाविश्य आजगाम तदन्तिकम्  ।

स्रष्टा तस्य जगन्नाथोऽदर्शयत्स्वतनौ जगत् ॥ ४.३ ॥

स्वयमागत्य देवेशो महाभूतपतिर्हरः  ।

व्याप्येव हि जगत्कृत्स्नं परमेण स्वतेजसा  ।

शम्भुः प्राह वरं वत्स याचस्वेति पितामहम्  ॥ ४.४ ॥

तं ब्रह्मा लोकसृष्ट्यर्थं पुत्रस्त्वं मनसाब्रवीत् ।

स ज्ञात्वा तस्य संकल्पं ब्रह्मणः परमेश्वरः  ।

मूढोऽयमिति संचिन्त्य प्रोवाच वरदः स्वयम्  ॥ ४.५ ॥

आगतं पितरं मा त्वं यस्मात्पुत्रं समीहसे  ।

मन्मूर्तिस्तनयस्तस्माद्भविष्यति ममाज्ञया  ॥ ४.६ ॥

स च ते पुत्रतां यात्वा मदीयो गणनायकः  ।

रुद्रो विग्रहवान्भूत्वा मूढ त्वां विनयिष्यति  ॥ ४.७ ॥

सर्वविद्याधिपत्यं च योगानां चैव सर्वशः  ।

बलस्याधिपतित्वं च अस्त्राणां च प्रयोक्तृता  ॥ ४.८ ॥

मया दत्तानि तस्याशु उपस्थास्यन्ति सर्वशः  ।

धनुः पिनाकं शूलं च खड्गं परशुरेव च  ॥ ४.९ ॥

कमण्डलुस्तथा दण्डः अस्त्रं पाशुपतं तथा  ।

संवर्तकाशनिश्चैव चक्रं च प्रतिसर्गिकम्  ।

एवं सर्वर्द्धिसम्पन्नः सुतस्ते स भविष्यति  ॥ ४.१० ॥

एवमुक्त्वा गते तस्मिन्नन्तर्धानं महात्मनि  ।

ब्रह्मा चक्रे तदा चेष्टिं पुत्रकामः प्रजापतिः  ॥ ४.११ ॥

स जुह्वञ्छ्रमसंयुक्तः प्रतिघातसमन्वितः  ।

समिद्युक्तेन हस्तेन ललाटं प्रममार्ज ह  ॥ ४.१२ ॥

समित्संयोगजस्तस्य स्वेदबिन्दुर्ललाटजः  ।

पपात ज्वलने तस्मिन् द्विगुणं तस्य तेजसा  ॥ ४.१३ ॥

तद्धि माहेश्वरं तेजः संधितं ब्रह्मणि स्रुतम्  ।

प्रेरितं देवदेवेन निपपात हविर्भुजि  ॥ ४.१४ ॥

क्षणे तस्मिन्महेशेन स्मृत्वा तं वरमुत्तमम्  ।

प्रेषितो गणपो रुद्रः सद्य एवाभवत्तदा  ॥ ४.१५ ॥

तच्च संस्वेदजं तेजः पूर्वं ज्वलनयोजितम्  ।

भूत्वा लोहितमाश्वेव पुनर्नीलमभूत्तदा  ॥ ४.१६ ॥

नीललोहित इत्येव तेनासावभवत्प्रभुः  ।

त्र्यक्षो दशभुजः श्रीमान् ब्रह्माणं छादयन्निव  ॥ ४.१७ ॥

शर्वाद्यैर्नामभिर्ब्रह्मा तनूभिश्च जलादिभिः  ।

स्तुत्वा तं सर्वगं देवं नीललोहितमव्ययम्  ॥ ४.१८ ॥

ज्ञात्वा सर्वसृजं पश्चान्महाभूतप्रतिष्ठितम्  ।

असृजद्विविधास्त्वन्याः प्रजाः स जगति प्रभुः  ॥ ४.१९ ॥

सोऽपि योगं समास्थाय ऐश्वर्येण समन्वितः  ।

लोकान्सर्वान्समाविश्य धारयामास सर्वदा  ॥ ४.२० ॥

ब्रह्मणोऽपि ततः पुत्रा दक्षधर्मादयः शुभाः  ।

असृजन्त प्रजाः सर्वा देवमानुषसंकुलाः  ॥ ४.२१ ॥

अथ कालेन महता कल्पेऽतीते पुनः पुनः  ।

प्रजा धारयतो योगादस्मिन्कल्प उपस्थिते  ॥ ४.२२ ॥

प्रतिष्ठितायां वार्त्तायां प्रवृत्ते वृष्टिसर्जने  ।

प्रजासु च विवृद्धासु प्रयागे यजतश्च ह  ॥ ४.२३ ॥

ब्रह्मणः षट्कुलीयास्ते ऋषयः संशितव्रताः  ।

मरीचयोऽत्रयश्चैव वसिष्ठाः क्रतवस्तथा  ॥ ४.२४ ॥

भृगवोऽङ्गिरसश्चैव तपसा दग्धकिल्बिषाः  ।

ऊचुर्ब्रह्माणमभ्येत्य सहिताः कर्मणोऽन्तरे  ॥ ४.२५ ॥

भगवन्नन्धकारेण महता स्मः समावृताः  ।

खिन्ना विवदमानाश्च न च पश्याम यत्परम्  ॥ ४.२६ ॥

एतं नः संशयं देव चिरं हृदि समास्थितम्  ।

त्वं हि वेत्थ यथातत्त्वं कारणं परमं हि नः  ॥ ४.२७ ॥

किं परं सर्वभूतानां बलीयश्चापि सर्वतः  ।

केन चाधिष्ठितं विश्वं को नित्यः कश्च शाश्वतः  ॥ ४.२८ ॥

कः स्रष्टा सर्वभूतानां प्रकृतेश्च प्रवर्तकः  ।

कोऽस्मान्सर्वेषु कार्येषु प्रयुनक्ति महामनाः  ॥ ४.२९ ॥

कस्य भूतानि वश्यानि कः सर्वविनियोजकः  ।

कथं पश्येम तं चैव एतन्नः शंस सर्वशः  ॥ ४.३० ॥

एवमुक्तस्ततो ब्रह्मा सर्वेषामेव संनिधौ  ।

देवानां च ऋषीणां च गन्धर्वोरगरक्षसाम्  ॥ ४.३१ ॥

यक्षाणामसुराणां च ये च कुत्र प्रवर्तकाः  ।

पक्षिणां सपिशाचानां ये चान्ये तत्समीपगाः  ।

उत्थाय प्राञ्जलिः प्राह रुद्रेति त्रिः प्लुतं वचः  ॥ ४.३२ ॥

स चापि तपसा शक्यो द्रष्टुं नान्येन केनचित् ।

स स्रष्टा सर्वभूतानां बलवांस्तन्मयं जगत् ।

तस्य वश्यानि भूतानि तेनेदं धार्यते जगत् ॥ ४.३३ ॥

ततस्ते सर्वलोकेशा नमश्चक्रुर्महात्मने  ॥ ४.३४ ॥

 

ऋषय ऊचुः

किं तन्महत्तपो देव येन दृश्येत स प्रभुः  ।

तन्नो वदस्व देवेश वरदं चाभिधत्स्व नः  ॥ ४.३५ ॥

 

पितामह उवाच

सत्त्रं महत्समासध्वं वाङ्मनोदोषवर्जिताः  ।

देशं च वः प्रवक्ष्यामि यस्मिन्देशे चरिष्यथ  ॥ ४.३६ ॥

ततो मनोमयं चक्रं स सृष्ट्वा तानुवाच ह  ।

क्षिप्तमेतन्मया चक्रमनुव्रजत मा चिरम्  ॥ ४.३७ ॥

यत्रास्य नेमिः शीर्येत स देशस्तपसः शुभः  ।

ततो मुमोच तच्चक्रं ते च तत्समनुव्रजन्  ॥ ४.३८ ॥

तस्य वै व्रजतः क्षिप्रं यत्र नेमिरशीर्यत  ।

नैमिशं तत्स्मृतं नाम्ना पुण्यं सर्वत्र पूजितम्  ॥ ४.३९ ॥

तत्पूजितं देवमनुष्यसिद्धै रक्षोभिरुग्रैरुरगैश्च दिव्यैः  ।

यक्षैः सगन्धर्वपिशाचसंघैः सर्वाप्सरोभिश्च दितेः सुतैश्च  ॥ ४.४० ॥

विप्रैश्च दान्तैः शमयोगयुक्तैस्तीर्थैश्च सर्वैरपि चावनीध्रैः  ।

गन्धर्वविद्याधरचारणैश्च साध्यैश्च विश्वैः पितृभिः स्तुतं च  ॥ ४.४१ ॥

 

 

इति स्कन्दपुराणे चतुर्थोऽध्यायः

 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: Content is protected !!