संस्कृत अर्धवाक्य लेखमाला 5

​|| श्री गणेशाय नमः || 
संस्कृत सुभाषित ( अर्ध वाक्य ) लेखमाला 

लेख पंचम  10 जुलै 2016 रविवार 
लेखक अभ्यासक – श्री श्याम जोशी गुरुजी 

टिटवाळा  
सस्नेह नमस्कार मंडळी , 

संस्कृत अर्धवाक्य लेखमाला या मध्ये आपण आज बघणार आहोत एक अर्धवाक्य – 
 ” *वादे वादे जायते तत्वबोध:* ” 
सर्वसामान्य व्यक्तींपैकी काही जणांनाच परिचित असणारे हे अर्ध वाक्य संस्कृत प्रेमी मंडळी , वेद – पुराण – रामायण – महाभारत आदी चे ज्ञान असलेले पुरोहित मंडळी यांना मात्र नवीन नाही .. कारण अध्यात्मिक क्षेत्रामध्ये हे वाक्य अनेक वेळा सर्रास वापरले जाते .. याचा अर्थ हि तसाच  — ” *वाद विवाद ( चर्चा संवाद ) या द्वारे तत्वांचा ( खऱ्या ज्ञानाचा ) बोध होतो* .. ” 

एखाद्या विषयावर अनेक विद्वानांची मते काय आहेत या चर्चा संवादाने त्या विषयाचे सार , तत्व , खरे आकलन होते या अर्थाने हे अर्ध वाक्य अनेक वेळा वापरले जाते .. 

आपण या वाक्याच्या पूर्ण रुपाकडे जाऊ .. 
तीर्थे तीर्थे निर्मलं ब्रह्मवृंदम् 

वृंदे वृंदे तत्वचिंतानुवाद:  |

*वादे वादे जायते तत्वबोध:* 

बोधे बोधे भासते चंद्रचूड:  ||
अर्थ  —  प्रत्येक तीर्थक्षेत्रात पुण्यवान ज्ञानवंत ब्राह्मणांचे समुदाय असतात , प्रत्येक ब्राह्मण समुदायांमध्ये वेदांत , शास्त्र , धर्म अशी चर्चा –  चिंतन चालू असते , त्या प्रत्येक चर्चेत काही ना काही ज्ञान – तत्व  याचा बोध होत असतो व प्रत्येक बोधामध्ये श्री शिवशंकरांचे दर्शन असते .. 

हे नुसते वेदांत धर्म या क्षेत्रातच लागू न होता आजच्या युगामध्ये जे काही शास्त्रीय विषय आहेत या विषयातील चर्चेला सुद्धा लागू आहे .. 
 शंकराचार्य यांच्या तत्वचिंतानुवाद व पादपूर्ती जिज्ञासा या मधील या ओळी , नारदपूराणातील काही प्रतींमध्ये सुद्धा आढळतात असा उल्लेख आहे ..  

काही ठिकाणी ” चंद्रचूड ” ( म्हणजे शंकर ) या जागी ” चक्रधर ” ( म्हणजे विष्णू ) असा सुद्धा भेद आहे .. 

काही ठिकाणी ” तीर्थे तीर्थे ” या ऐवजी ” मार्गे मार्गे ” असा सुद्धा पाठभेद आहे .. 
” समयोचित पद्य मालिका ” या नावाच्या एका ग्रंथा मध्ये या सारखी 3 ते 4 वेगवेगळी पदे आली आहेत .. आणि हि पदे कालिदासाच्या नाटक प्रकरणात सुद्धा आहेत असा उल्लेख आहे ..  ( या विषयातील जिज्ञासू – अभ्यासू चिकित्सक व्यक्तींनी त्या वाक्य / पदांसाठी मला संपर्क  करावा . )
1950 च्या आसपास एका विद्वानाने ( श्री . गंगादासजी , आडनाव माहीत नाही ) या वाक्याच्या विरोधी एक वाक्याचा उल्लेख एके ठिकाणी  केला होता .. तो म्हणजे — ” वादे वादे वर्धते वैरवन्हि: ”  म्हणजे वाद चर्चे मध्ये वैर – शत्रुत्वाचाच भाग जास्त दिसून येतो व वाढतो .. 

सध्या काही ठिकाणी चर्चा संवाद कार्यक्रमा मध्ये या वाक्याचा प्रत्यय दिसून येत आहे .. 
असो . चला तर मंडळी . उद्या पुन्हा एक नवीन अर्ध वाक्य घेऊन भेटू तोपर्यंत रजा घेतो . नमस्कार ? . शुभम् भवन्तु  … 
लेखक अभ्यासक — 

आपलाच — 

 © श्री श्याम जोशी गुरुजी 

टिटवाळा

या लेखमालेचा उद्देश –> अनेक वेळा बोलता बोलता आपण संस्कृत मधील एखादे छोटे सुभाषित , वाक्य बोलून जातो . परंतु ते सुभाषित – वाक्य एका मोठ्या सुभाषिताचा किंवा वाक्याचा छोटासा भाग असतो हे आपल्याला माहीत नसते . व्यवहारात ते छोटेसे वाक्य सदैव वापरात असल्याने स्मृतीत राहते व त्याचा पूर्णभाग विस्मृतीत जातो . आपण अशाच ( अर्ध ) वचनांचा – सुभाषितांचा अर्थासह उहापोह या लेखमालेत करणार आहोत .  तसेच संस्कृत भाषेचा प्रचार व प्रसार हा सुद्धा मुख्य हेतू आहे .